۱۱ سال از آغاز پروژه قطارهای شهری تبریز می‌گذرد و هنوز مردم این کلانشهر در یک دهه گذشته آرزوی افتتاح مترو را دارند. هرچند برخی از مسئولان در این شهر، سپری شدن بیش از یک دهه از آغاز پروژه مترو تبریز را عادی می‌دانند اما باز وعده می‌دهند که فاز اول این پروژه در شهریور ماه سال ۹۲ به‌همراه تنها ۶ ایستگاه به بهره‌برداری خواهد رسید!

سهم نامعلوم تبریز از حساب صندوق توسعه ملی
شهرام دبیری، رئیس شورای شهر تبریز درخصوص روند پیشرفت فیزیکی خط یک مترو تبریز می‌گوید:«با وجود آنکه در چند سال گذشته روند عملیات اجرایی خط یک مترو تبریز رضایت بخش نبود، اما اکنون با مساعدت‌های شورای اسلامی شهر تبریز و شهرداری این شهر روند اجرایی و پیشرفت کاری بد نیست. روند تملک ایستگاه‌ها و تونل‌سازی به نسبت سال‌های گذشته خوب پیش می‌رود.» رئیس شورای اسلامی شهر تبریز اما افتتاح نخستین فاز از خط یک مترو تبریز را به شرط تحویل واگن‌های خریداری شده تا انتهای سال ۹۱ و تامین اعتبارات مورد نیاز از طریق فروش اوراق مشارکت،‌ تامین بودجه مصوب از سوی شهرداری تبریز و رسیدن به موقع بودجه دولتی می‌داند. شرطی که در طول سال‌های اخیر دولت نتوانسته آن را به‌موقع اجرا کند و عدم پرداخت به موقع اعتبارات تصویب شده برای توسعه عمرانی و تجهیزاتی مترو کلانشهرها تبدیل به ترمزی برای توسعه مترو شده است.

به گفته شهرام دبیری، رئیس شورای اسلامی شهر تبریز در حال حاضر شورای این شهر و شهرداری تبریز با قراردادن بودجه ۷۰ میلیارد تومانی در حال تملک ایستگاه‌های فاز اول از خط یک مترو تبریز هستند. این درحالی است که همچنان بودجه شهرداری تبریز که در شورای اسلامی این شهر به تصویب رسیده، روی میز فرماندار این شهر مانده و هنوز تایید نشده است. البته باید به این موارد عدم تعیین سهم مترو این کلانشهر را از حساب صندوق توسعه ملی اضافه کرد که همچنان به‌‌رغم ادعاهای مسئولان دولتی درخصوص امکان برداشت مترو کلانشهرها از حساب این صندوق هنوز سهم مدیریت شهری تبریز از این صندوق اعلام و ابلاغ نشده است. رئیس شورای شهر تبریز اما امیدوار است که امسال دولت بودجه قابل توجهی را برای توسعه عمرانی وتجهیزات مترو این کلانشهر در نظر بگیرد، به همین خاطر مسئولان شهری تبریز مصمم هستند که با پرداخت اعتبارات مورد نیاز آرزوی ۱۱ ساله مردم تبریز را در نیمه نخست سال ۹۲ برآورده کنند.

کمک‌های قطره چکانی دولت دردی را دوا نمی‌کند
به‌رغم آنکه در ظاهر، مسئولان شهری تبریز نیز طولانی شدن روند توسعه مترو این کلانشهر را عادی می‌دانند اما آنها به این مسئله واقفند که در یکی، دوسال گذشته اختلاف مدیریتی که در مترو تبریز وجود داشت،‌توسعه مترو این شهر را چندین سال به عقب انداخت.اما به گفته مهندس وحید کیا،معاون حمل‌و‌نقل و ترافیک شهرداری تبریز تامین اعتبارات و عدم تخصیص به‌موقع این اعتبارات مهم‌ترین عامل در عقب ماندگی توسعه عمرانی مترو تبریز است. وحید کیا به روزنامه تهران‌امروز می‌گوید: «کمک‌های قطره‌چکانی دولت در طول این ۱۱ سال در طولانی شدن پروژه قطارهای شهری تبریز تاثیرگذار بوده است. اگر قرار است که ۷۵ درصد از سفرهای درون شهری توسط حمل و نقل عمومی انجام شود، باید حمایت بیشتری از این حوزه به ویژه مترو به‌عنوان وسیله نقلیه پاک شود.»

مهندس وحیدکیا،تاکید می‌کند که با راه‌اندازی و بهره‌برداری مترو تبریز به میزان قابل ملاحظه‌ای از آلودگی هوا و ترافیک این کلانشهر کم خواهد شد. او در این باره نیز به روزنامه تهران امروز می‌گوید:«براساس مطالعاتی که در طرح جامع حمل و نقل عمومی در شهر تبریز انجام شده، اگر در خط یک مترو سرفاصله قطارها را ۵ دقیقه در نظر بگیریم ۱۰درصد از سفرهای روزانه توسط این خط مترو انجام می‌شود و با راه‌اندازی سایر خطوط مترو تبریز در افق ۱۵ ساله‌ای که در نظر گرفته خواهد شد، می‌توانیم ۳۰ درصد از سفرهای روزانه شهر تبریز را به وسیله مترو انجام دهیم.»

توقف مترو تبریز در ایستگاه اختلافات
دقیقا ابتدای دهه ۸۰ بود که سازمان قطار شهری تبریز راه‌اندازی شد. براساس طرح جامع حمل و نقل عمومی این کلانشهر، مترو تبریز از پنج خط (شامل چهار خط اصلی و یک خط حومه) به طول ۷۵ کیلومتر تشکیل می‌شود که در واقع بعد از تهران، بیشترین خطوط در بین کلانشهرهای کشور را داراست. در سال ۸۵ بود که بهرام عبابافی سکان شرکت مترو تبریز را تا سال ۸۸، به مدت۳ سال برعهده گرفت اما زمانی که اختلافات شورای شهر و شهرداری تبریز با مدیرعامل مترو این کلانشهر بالا گرفت، جواد انصاری به عنوان مدیرعامل شرکت مترو تبریز انتخاب شد تا شاید مترو این کلانشهر از ایستگاه اختلافات مدیران خارج شود. به عنوان مثال، در سال ۸۹ خبر عدم پیشرفت مترو تبریز در رسانه‌های محلی و سراسری منتشر شد. علت، اختلاف‌هایی بود که شهردار و مدیرعامل اسبق قطار شهری در مصاحبه‌های مطبوعاتی خود به آن اشاره می‌کردند.

شهردار تبریز، مدیرعامل مترو را به دلیل آنچه عدم پاسخگویی و عدم شرکت او در جلسات می‌خواند مورد مواخذه قرار می‌داد و در مقابل، مدیرعامل مترو، مدعی بود که شهردار تبریز با عزل و نصب‌های فراقانونی خود، مسئول اجرایی دیگری را وارد پروژه کرده است. بهرام عبابافی، مدیرعامل اسبق قطار شهری تبریز مشکلات جذب اعتبار و اشتباه در برآورد هزینه‌ها و نیز عدم بهره‌گیری از تجربیات مترو تهران را یکی از دلایل عقب‌ماندگی مترو این شهر می‌دانست. او در این باره اعلام کرده بود:«در شش سال اول ساخت مترو تبریز ۵۰ میلیارد تومان از سوی دولت به قطار شهری اختصاص یافت. آن زمان، به دلیل اشتباهاتی که در برآورد هزینه‌ها وجود داشت، مسئولان تصور می‌کردند با ۱۰۰میلیارد تومان امکان به پایان رسیدن مترو تبریز وجود دارد؛ در حالی که چنین نبود.» در کنار اختلاف نظرهای مدیریتی که درخصوص نحوه مدیریت مترو تبریز وجود داشت، حتی مسئولان در زمان افتتاح فاز اول قطارهای شهری تبریز نیز اختلاف نظر داشتند به گونه‌ای که محمد اشرف‌نیا،معاون عمرانی استاندار آذربایجان شرقی اعلام کرده بود که فاز نخست خط یک مترو تبریز تا پایان سال ۹۱ بهره‌برداری می‌شود. به گفته معاون عمرانی استاندار تبریز احداث هر کیلومتر قطار شهری در کلانشهرها شامل تامین تجهیزات، ریل‌گذاری، برق‌رسانی، سیگنالینگ، تهیه واگن و… ۶۰۰ میلیارد ریال هزینه دارد و شهرداری تبریز نیز در تملک ایستگاه‌ها تلاش چشمگیری انجام می‌دهد.این در حالی است که تنها تملک ایستگاه میدان ساعت، ۴۰۰میلیارد ریال هزینه داشته است که شهرداری این مبلغ را برای تملک این مکان پرداخته است. در زمانی که مهندس انصاری به عنوان مدیرعامل شرکت مترو تبریز انتخاب شد، اعضای شورای اسلامی شهر تبریز به صراحت نگرانی و اعتراض خود را به روند نامناسب پیشرفت مترو این کلانشهر اعلام کردند.شهرام دبیری، رئیس شورای اسلامی‌شهر تبریز در آن زمان اعلام کرده بود:«برابر بررسی‌های انجام گرفته و با توجه به محدودیت اعتبارات تخصیصی، خط اول مترو تبریز در سال ۹۵ آماده بهره‌برداری خواهد شد.»
تامین بودجه، کابوس قطارهای شهری
به جز تهران و مشهد، سازمان‌های قطار شهری دیگر کلانشهرها در تامین بودجه به دو بخش دولت و شهرداری متکی هستند. در این راستا، شهرداری تبریز توانست از طریق استملاک، حدود ۲۰ میلیارد تومان از هزینه مترو را تامین کند. در واقع شهرداری تبریز بخشی از بودجه مورد نیاز مترو را از طریق خریداری زمین های مورد نیاز قطار شهری تأمین می‌کند و بخشی دیگر از طریق اخذ عوارض خرید و فروش خودرو حاصل می‌شود. همچنین، اخذ عوارض از تغییر کاربری‌ها به نفع مترو، راه دیگری برای تامین بودجه قطار شهری است. بهرام عبابافی، مدیرعامل سابق مترو تبریز معتقد است آن زمان، به دلیل اشتباهاتی که در برآورد هزینه‌ها وجود داشت، مسئولان تصور می‌کردند با ۱۰۰ میلیارد تومان امکان به پایان رساندن ساخت و بهره‌برداری از خطوط مترو تبریز وجود دارد؛ در حالی که چنین نبود.این در حالی است که مترو تهران باید به عنوان نمونه و الگوی مناسبی برای مترو تبریز مورد استفاده قرار می‌گرفت،از سوی دیگر خرید واگن‌ها نیز دچار مشکلات مدیریتی بوده است. از سال ۸۶ قرارداد خرید واگن‌ها بسته شده اما به دلیل مشکل مدیریتی، وارد کشور نمی‌شوند. در حالی که مدیرعامل سابق سازمان قطار شهری تبریز، از مشکلات مدیریتی و کمبود بودجه سخن می‌گوید، مدیر عامل فعلی این سازمان عقیده دارد که «مترو تبریز پس از ۱۲ سال از آغاز پروژه، به بهره‌برداری می‌رسد و این در مقایسه با دیگر شهرها، یک روند عادی دارد.»
جواد انصاری می‌گوید: «پیشرفت فیزیکی خط یک مترو تبریز در پایان سال ۹۰ به ۴۶ درصد رسیده که قابل توجه است. اکنون، در هسته مرکزی شهر، مردم عملیات اجرایی احداث خطوط مترو را بیشتر لمس می‌کنند و تمامی‌ایستگاه های خط یک فعال هستند.»به گفته جواد انصاری قرارداد خرید واگن به تازگی با شرکت سی اس آر پورژن چین که شرکت واگن سازی جنوب این کشور بوده، بسته شده و ۱۲مرداد سال گذشته ۱۰ درصد پیش پرداخت قرارداد با گشایش اعتبار ال سی بانک مرکزی به حساب آن شرکت واریز شد. مدت زمان کل قرارداد ۵۴ ماهه بوده و تحویل سری اول واگن‌ها ۲۱ ماه پس از عقد قرارداد خواهد بود که شامل ۳۰۰ رام واگن شامل ۱۵ دستگاه قطار است. پس از این مدت، هر سه ماه، بخشی از واگن‌ها را تحویل خواهند داد و در شهریور سال ۹۲ همه واگن‌ها را تحویل خواهیم گرفت.