فرش،  زیبایی ها و مفاهیم عمیق برخواسته از قلب وجان آنان را با سرانگشتانی اعجاز آفرین بر تار و پود قالی و دیگر بافته ها گره می زند و آثاری شکوهمند را به علاقمندان و مشتاقان آن عرضه می دارد . دیگر کشورها و تولید کنندگان این کالا ، بخش عمده ای از اعتبار و پیشرفت خود را مرهون این هنر – صنعت ایرانی می باشند .
سرزمین آذربایجان بنا به اسناد تاریخی و یافته های باستان شناسی با قدمتی در حدود (عصر دیرینه سنگی) یکی از مناطق باستانی ایران محسوب می شود.  قالی بافی می بایست در آذربایجان ریشه کهن داشته باشد. تأمین مواد اولیه و سهولت دستیابی به ضرورتهای این حرفه نسبت به سایر مناطق ایران بیشتر بوده و تبریز را نه تنها بازار فرش بلکه بازار مناسبی برای سایر تولیدات در قرون میانه ساخته بود. تبریز از زمان هلاکوخان مغول از مراکز عمده تولید و دادوستد قالی بوده است. پا به پای شهر هرات (در خراسان قدیم و حالیه افغانستان) قالی بافی در آن مراحل تکاملی خود را می پیموده است. بخصوص در زمان صفویان با ایجاد کارگاههای بزرگ قالی بافی، بافندگان طراز اول گردهم آمده به بافت نمونه های ارزنده ای دست یافتند. مدت چندین قرن از قالی ایران به عنوان کالای تجاری استفاده می شد ولی میزان این تجارت ناچیز بود تا اینکه در قرن ۱۵، مردم کشورهای مغرب زمین آنرا شناختند و برای آن ارزش قایل شدند و از قرن ۱۷ به بعد هم پس از آنکه قالی ایران به خارج از کشور راه یافته بود صنعتکاران تبریز با دریافت سلیقه مردم اروپا و آمریکا دست به بافتن قالی هایی زدند که بازار آن کشورها را به خود اختصاص دادند. تبریز که در موارد بسیاری همواره علمدار نهضتهای مختلفی بوده است در اعتلای هنر فرشبافی ایران نقش به سزایی داشته و رونق دوباره و احیای هنر فرشبافی را در اواخر دوره قاجاریه و اوایل سلطنت پهلوی و راهیابی فرش ایران را به بازارهای جهان و گسترش این حرفه در تمام نقاط ایران را تنها مرهون هوش و ذکاوت بازرگانان و قالیبافان صبور این منطقه باید دانست. طراحی قالی آن هم در تبریز به خاطر بروز حوادث تاریخی و تحولات اجتماعی سیاسی دست خوش تغییرات و فراز و نشیب هایی بوده است و گاه این تحولات باعث قدرت گرفتن و اهمیت یافتن نقش شهر تبریز در عرصه هنر طراحی فرش گردیده است که مختصراً به آن اشاره می کنیم. پایه ریزی مدارس و مکاتب فرهنگی و هنری که حتی در عصر پر آشوب تیمور نیز ادامه یافت شهر تبریز را همراه با شهرهای آباد ماوراءالنهر، قطبی پر جاذبه در دنیای قدیم ساخت. پس از سقوط هرات به دست شاه اسماعیل صفوی، تبریز پایتخت پر قدرت ایلخانیان و مکتب دوم هنرهای ایرانی، مرکز شایسته ای برای تجمع هنرمندان و نشر آثار بی نظیر فرهنگی و هنری در دنیای آن روز می شود. حضور نقاشان بزرگ ایرانی نظیر بهزاد و سلطان محمد و همچنین کتابخانه سلطنتی در تبریز، به رشد شکوفایی هنرهایی نظیر کتاب آرایی و نقاشی کمک بسیار کرد. در این مکتب، هنر طراحی فرش، بدون تردید جای خاصی داشته و طرحهای آن بوسیله نقاشان بزرگی که در تبریز زندگی می کردند ترسیم می شد و همینطور این موقعیت ویژه باعث شد که هنرمندان طراح قالی در تبریز با اهتمام بیشتری به این هنر بپردازند. مکتب دوم هنر ایران در تبریز عمر چندانی نیافت و این پایگاه هنری به قزوین و اصفهان منتقل شد. در آغاز که هنوز فرش جنبه کالای تجاری نیافته بود، توسط نقاشان و مینیاتوریستها طراحی می شد که عمدتاً به سفارش سلاطین و افراد ثروتمند بود و به مرور زمان که تجارت فرش رونق گرفت و با ورود اروپائیان در دوره صفویه و خواستار شدن آنان از فرشهای ایرانی با طراحی سنتی، طراحی فرش به شکل شغلی خاص، ابتدا با حمایت سلاطین صفوی و سپس بصورت شغلی مستقل درآ‌مد و تبریز محل مناسبی برای این هنر اصیل گردید. بعدها انتقال پایتخت و جنگها و آشوبهای بسیار، تا حدودی از رونق شهر تبریز کاست ولی این شهر قبل از هر شهر دیگری در دوره قاجار شروع به تجدید حیات در زمینه طراحی نقشه فرش کرد. از آنجا که  تبریز، شهری تقریباً مرزی محسوب می شود، با کشورهای همجوار ارتباط فرهنگی و اقتصادی داشت و همچنین روح نوجویی و پیشرفتی که در این شهر وجود داشت باعث گردید که به زودی هنرهای مختلف، از جمله هنرهای گذشته و به خصوص فرش در آنجا احیاء شود.
برای آشنایی بیشتر با فرش و قالی آذربایجان تصمیم گرفتم تا به سراغ بزرگان و زحمت کشان این هنر و صنعت زیبا برو که در گام اول با  بهروز محمدزاده یکی از پیشکسوتان فرش استان آذربایجان شرقی گفت و گویی انجام دادیم که در این گفت و گو وی در خصوص فرش و قالی آذربایجان  اشاره داشت و همچنین به مشکلات قالی بافان و عدم حمایت های درست ، و عدم آشنایی قالی بافان به نیاز های بازار اشاره داشت که در زیر می خوانید.
محمدزاده مشکلات فرش کشور و آذربایجان شرقی را ساختاری می داند و می گوید: متاسفانه فرش هنوز متولی اصلی اش را پیدا نکرده است و کسی به داد مشکلات آن نمی رسد در حالی که فرش دستباف از دیرباز به عنوان یکی از هنرهای سنتی منحصر بفرد ایران، اشتغال بسیاری را در مناطق شهری و روستایی به خود اختصاص داده بود ولی هم‌اکنون به دلیل تنگناهای مختلف این صنعت دچار رکود شده است
وی از بالا بودن قیمت مواد اولیه و وجود برخی مواد اولیه نامرغوب به عنوان بخشی از مشکلات صنعت فرش یاد برد و افزود: این مشکلات، افزایش هزینه تمام شده و به تبع آن از رونق افتادن بازار فرش را در پی دارد
وی با بیان اینکه معیار استاندارد در بافت فرش مشخص نیست اظهار داشت: عدم رعایت استانداردها و استفاده از مواد اولیه نامرغوب و همچنین عدم رعایت سلایق مشتریان باعث شده بازارهای جهانی را از دستمان خارج شود و فرش هندی یا پاکستانی یا کپی برداری از فرش اصیل ایرانی بتوانند جای فرش ایران را در بازارهای خارجی بگیرد.
وی لزوم توجه و دقت به شش بعد فرشبافی را لازم دانست و افزود : تنها با رعایت طرح ها و رنگ های مناسب و به کارگیری مواد اولیه مرغوب و مدیریت مناسب فرش کیفیت لازم را پیدا می کند.
وی دخالت دولت در قیمت گذاری فرش دستباف را نادرست می داند و می گوید: همین قیمت گذاری در گمرک و پیمان سپاری ارزی باعث شد بسیاری از تجار و بافندگان ضرر نمایند و سرمایه خود را از دست دادند و ورشکسته شدند که این امر فرش را دچار بحران نمود .
 محمدزاده با تاکید بر اینکه نگاه ها به فرش باید از بعد هنری و هم صنعتی باشد ، افزود : اگر فرش هنر یا صنعت است، پس چرا در بخش خدمات فعالیت دارد . درحالی که فرش هنری زیبا ست ،به عنوان یک صنعت درآمدزا هم برای خانواده ها و هم کشور محسوب می شود لذا لازم است که نگرش همه به فرش هنری و صنعتی باشد.
وی رکود حاکم بر بازار فرش را ناشی از ورود افراد ناوارد و ناآشنا به این حرفه می داند و ادامه می دهد: برخی افراد سودجو پلی استر وارد فرش کردند و بدین وسیله به طرح و رنگ آن آسیب زدند .
وی با بیان اینکه مسئولان فقط شعار می دهند ،گفت :در مقاطعی مسوولان  وعده هایی داده اند اما وقتی نوبت عمل به وعده ها که فرا می رسید فراموش می کنند که باید به وعده های داده شده عمل نمایند. هیچ کس به فکر فرش کشور و استان نیست . چرا ناله ها و گریه های قشر بافنده شنیده نمی شود،  چرا کسی به این امر که قالی باف شرمنده خانواده اش است، توجه نمی کند. چرا وزارت صنعت معدن و تجارت عهده دار امور فرش نمی شود و قبول مسئولیت نمی کند؟
محمدزاده عدم ثبات شغلی و پایین بودن دستمزد کارگران قالی باف را از دیگر مشکلات این قشر اعلام کرد و افزود : درآمد پایین و رکود بازار قالی باعث شده است بسیاری از استادان این هنر زیبا و صنعت عظیم که در دنیا بی نظیر است  قالی بافی را کنار گذاشته و به شغل های دیگرچون رانندگی، نگهبانی، دست فروشی و… روی بیاورند که این امر در نوع خود یک فاجه بشمار می رود به طوریکه تقریبا از ۲۰۰ هزار بافنده در حدود ۷۰ هزار نفر در استان به شغل خودشان ادامه داده اند.
 وی فرش ایرانی را نماد فرهنگ و سنت اصیل ایرانی نام برد و افزود: بافنده و خریدار باید از بعد هنری به فرش نگاه کنند زیرا که در طرح ها و رنگ های  به کار گرفته شده می توان آداب و رسوم و فرهنگ بومی و محلی  را مشاهده کرد، انگار که با یک نگاه به آن اطلاعات زیادی از آن آداب و سنن و فرهنگ آن منطقه بدست می آورید.
محمدزاده افزود: یکی دیگر از مهمترین تنگناهای تولید و رکود بازار فروش فرش فقدان طراحی و نوآوری در نقشه‌های بکار گرفته شده است.
وی لزوم تربیت طراحان و نقاشان حرفه ای فرش را یادآور شد و افزود: بسیاری از بافندگان جدید از طرح های کامپیوتری استفاده می کنند و در کار خود هیچ خلاقیت و هنری بروز نمی دهندو برای دست یابی به درجات بالاتر باید در تربیت و پرورش نقاشان و طراحان حرفه ای تلاش کرد زیرا که نقشه و طرح یکی از ارکان اصلی فرش می باشد که در فروش و بازار آن تاثیر مستقیمی دارد.
مدیر شرکت تعاونی ۸۸۸ قالی بافان از فعالیت ۱۲۰ تعاونی در استان خبر می دهد و می گوید: علی رغم اینکه این تعاونی ها شکل گرفته اند اما ابزار و سرمایه کافی در اختیار ندارند و اگر وام هایی با بهره کم و مواد اولیه مرغوب در اختیار این تعاونی ها قرار بگیرد می توانددر راستای بافت  فرش هایی  با کیفیت مناسب گام هایی برداشته شودو همچنین  این کار  می تواند به فعالیت های موثر تعاونی ها کمک کند.
وی خطاب به مسئولان یادآور می شود: چرا فرش استان آذربایجان شرقی تا به حال شناسنامه دار نشده است؟ چرا فرش کشور از استاندارد لازم برخوردار نمی باشد؟ چه کسانی باعث شدند تولید فرش نامرغوب به صادرات آن لطمه وارد کند؟ اینها سوالاتی است که باید برای آنها جواب های قانع کننده ای داده شود.
محمدزاده تولید و بازاریابی را از عمده ترین مشکلات فرش استان می داند و می افزاید: اگر در تولید فرش اصول فنی چون طراحی، رنگ و بافت مناسب رعایت شود فرش ایده آل و با کیفیت بدست می آید.
وی ادامه داد: در این راستا بافندگان باید کیفیت کار خود را بالا ببرند و قالی هایی که بازار به آنها نیاز دارد تولید نمایند زیرا که بازار شناسی یکی دیگر از اصول تاثیر گذار می باشد و قالی بافان باید بدانند که آیا فرش تولیدیشان مشتری پسند است یا خیر؟ هر چند بافنده نمی داند ارزش  فرشی که می بافد چقدر است و آیا در آینده برای فروش آن مشکلی خواهد داشت یا نه.
مدیر عامل تعاونی قالی بافان فرش دستباف ۸۸۸ تبریز بر ایجاد فروشگاه و نمایشگاه دائمی فرش در استان تاکید کرد وافزود: باید با ایجاد نمایشگاه های دائمی که مجهز به تکنولوژی روز دنیا باشند بتوان بین مشتری و بافنده ارتباط دوجانبه برقرار کرد و سلیقه و ذائقه خریدار فرش را لحاظ نمود. خواسته مشروع تعالی بافان هم این است صاحب نظران و اهالی فن مدیریت امور فرش استان را به عهده بگیرند و از دخالت های بی جا برخی سازمانهای دولتی جلوگیری نمایند.
بهروز محمدزاده برای برون رفت فرش آذربایجان شرقی از مشکلات کنونی پیشنهاداتی به شرح زیر داشت:
برای اینکه این مشکلات قالی بافان مرتفع شود با فرش از بخش خدمات جدا و به بخش صنعت کشور الحاق شود و قیمت تمام شده فرش برای قالی بافان کاهش یابد و تشکل های صنفی مرتبط با فرش از طرف دولت حمایت شوند همچنین اشخاص کار بلد و متخصص فرش مدیریت فرش کشور و استان را به عهده بگیرند، قطب های فرش استان مورد حمایت مسئولان قرار گیردو تولید فرش به صورت انبوه باشد نه انفرادی. امیدوارم شاهد روزی باشیم که مجددا فرش و قالی ایران به جایگاه واقعی خود در جهان برسد.
وی با بیان اینکه باید فرش آذربایجان شرقی یک برند بین المللی شود، اظهار داشت : قوانین موجود به نفع فرش استان نیست مسئولان استانی باید تعارف را کنار بگذارند و در سال تولید ملی حمایت از کار و سرمایه ایرانی به فرمایشات مقام معظم رهبری عمل نمایند.
محمدزاده ادامه می دهد:  خلاء قوانین مورد حمایت فرش باعث شده بودجه ی تخصیص یافته نسبت به بافت و تولید فرش تناسبی نداشته باشد.
مدیر عامل تعاونی ۸۸۸ قالی بافان تبریز حمایت از فرش را در مقابل صنایع دیگر از جمله صنعت خودروسازی ناعادلانه می داند و می گوید: اگر یک روز دولت حمایت خود را از خودروسازان قطع کند آنها ورشکست می شوند، دولت به این صنایع وام کم بهره و بلاعوض می دهد اما به فرش کشور که سمبل فرهنگ و هویت ملی ماست، بودجه ای کافی تخصیص داده نمی شود و در مواردی که وام اختصاص می یابد دارای بهره های بیشتر می باشد.
محمدزاده از تلاش های خالصانه دکتر فرهنگی در تصویب قانون بیمه قالی بافان در مجلس شورای اسلامی گفت و افزود: طرح یک فوریتی قانون بیمه تامین اجتماعی بافندگان فرش (قالی بافان)و شاغلان صنایع دستی کددار که به امضای جمع از نمایندگن مجلس شورای اسلامی رسید توسط دکتر فرهنگی در جلسه علنی ۲۳ دی ماه سال ۸۷ مطرح شد و یک فوریت آن به تصویب رسید.
وی با تشریح اقدامات خلاف قانون مرکز ملی فرش ایران که بزرگترین آسیب را به فرش کشور وارد ساخت می گوید: آیا مرکز ملی فرش ایران واقعا پیگیر و دلسوز فرش کشور است؟ این مرکز با تنظیم آئین نامه ناقص کدام سناریو را می خواهد اجرا کند؟ به طور مثال عبارت استاد کار و کارگر ساده در آئین نامه حذف و عبارت بافنده جایگزین شده بود که با حذف مهارت های استاد کار و کارگر ساده آیین نامه را یک جانبه تنظیم کرده اند.
وی ادامه می دهد: طی نامه نگاری که به مسئولان کشوری و استانی شد خواسته شد ماده ۱ آئین نامه مرکز ملی فرش که به تعیین بافنده توسط سازمان های مرتبط منوط ساخته بود حذف شود و ماده ۲ قانون جدید منظور گردد. همچنین در آئین نامه جدید ۳ درصد سهم بیمه بیکاری برای کارگران و استادکاران اجباری گردد و برای بازنشستگی ۵۵ سال سهم ۲۰ درصدی کمک دولت بودجه کشور پیش بینی شود.
البته لازم به یاد آوری است که در قانون مصوب مجلس شورای اسلامی ۲۰ درصد سهم دولت و ۷ درصد سهم بیمه شده منظور گردید.
در تبصره ۵ قانون مصوب مجلس سازمان آموزش فنی و حرفه ای مکلف شد به آموزش و صدور کارت مهارت قالی بافان بپردازد و در ماده ۲ صدور پروانه تولید برای کارگاههای خانگی که در مدت یک سال حداقل پنج و حداکثر بیست مترمربع در رج پنجاه توسط یک استادکار در شغل دائم و کارگر ساده بافته شود بدون اخذ مجوز از شهرداری و اداره امور اقتصادی و دارائی بلامانع شد.
محمدزاده یادآور شد: با تصویب یک فوریت طرح در مجلس در سال ۸۷ سرانجام با رایزنی های فراوان و مکاتبه با مسئولان کشوری و استانی این طرح به قانون تبدیل شد و در جلسه ۱۸ مرداد سال ۸۸ مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. با تصویب این طرح قالی بافان به حق و خواسته قانونی خود رسیدند و به این ترتیب اصل ۲۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اجرا و قالی بافان و بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی از بیمه تامین اجتماعی برخوردار شدند.
وی افزود: جا دارد تا از زحمات و حمایت های  اداره کل تعاون کار و رفاه استان و سازمان تامین اجتماعی، رئیس اداره فرش آذربایجان شرقی ، دکتر فرهنگی و برخی از نمایندگان مجلس ودیگر عزیزانی که در راستای حمایت از طرح بیمه قالی بافی و قالیبافان  نهایت همکاری را داشته اند تقدیر و تشکر نمایم و آرزو دارم روزی فرابرسد که فرش ایران و آذربایجان دوباره بر قله های تجارت جهانی قرار بگیرد.