پرورش ماهیان دریایی در قفس؛ دنیای امروز با سه چالش عمده یعنی فقدان آب شیرین، کمبود غذا و تخریب محیط‌زیست مواجه است. روزانه هزاران نفر در جهان به واسطه کمبود مواد غذایی می‌میرند و نرخ مرگ‌ومیر ناشی از کمبود غذا با افزایش جمعیت شدت می‌یابد.

اکوپرشین: علیرضا کیهان‌پور: برای مقابله با این چالش بزرگ، بشر باید شیوه‌های جدیدی را به‌کار گیرد تا میزان تولید مواد غذایی را افزایش دهد. در حالی که تولید گوشت قرمز و محصولات کشاورزی با برخی محدودیت‌ها روبه‌روست، در عوض دریاها که نزدیک به ۷۵درصد سطح کره زمین را اشغال کرده‌اند، یکی از ظرفیت‌های بالقوه برای تولید مواد غذایی هستند که در دسترس بشر قرار دارند. روند رشد فزاینده جمعیت، محدودیت منابع غذایی و کاهش صید برخی از گونه‌های دریایی در جهان، اولویت استفاده از منابع آب شیرین برای شرب و کشاورزی، کشورهای تولید‌کننده آبزیان را در سال‌های اخیر به سمت آبزی‌پروری دریایی، به‌ویژه پرورش ماهیان دریایی سوق داده است. ظرفیت تولید بالا به علت وسعت دریا، قدرت خودپالایی بالا در محیط‌های دریایی، تهویه خوب آب در محیط پرورش، عدم نیاز به اکسیژن‌دهی، کاهش هزینه‌های استهلاک و تعمیر و نگهداری، استفاده از محیط طبیعی، شرایط مناسب پرورشی برای تولید ماهیان با ارزش از مزایایی هستند که ما را در استفاده از روش پرورش ماهی در قفس‌های دریایی ترغیب کرده است.

بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) صید جهانی آبزیان به حدی رسیده است که با شیوه‌های کنونی مدیریت ذخایر، نمی‌توان تولید  بیشتری را انتظار داشت. از سوی دیگر، تقاضا برای ماهی و دیگر غذاهای دریایی رو به فزونی است. در طی دو دهه اخیر، پرورش آبزیان با رشد سالانه حدود ۸درصد سریع‌ترین و با ثبات‌ترین نرخ رشد را در تولید پروتئین‌های جانوری در جهان داشته است. در سال ۲۰۱۴م میزان تولید آبزیان پرورشی به حدود ۱۰۰ میلیون تن رسیده است که ۶۰میلیون تن آن مربوط به آبزیان دریایی و لب شور و ۴۰ میلیون تن آن مربوط به آبزیان آب شیرین بوده است. از ۶۰ میلیون تن آبزیان دریایی پرورشی، ۲۵ میلیون تن سهم جانوران آبزی همچون ۶میلیون تن ماهیان دریایی پرورشی است. چین به تنهایی بیش از نیمی از تولیدات آبزی‌پروری را به خود اختصاص می‌دهد و پس از چین، کشورهایی مانند اندونزی، هند، ویتنام، فیلیپین، نروژ و ژاپن در زمره بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آبزیان پرورشی محسوب می‌شوند. رتبه ایران در بین تولیدکنندگان آبزیان پرورشی در سال ۲۰۱۴م، نوزدهم بوده است. بر اساس آخرین آمار، ۶۲کشور در دنیا به فعالیت پرورش ماهی در قفس مشغول هستند که میزان تولید ماهی در قفس‌های آب شیرین و دریایی در سال‌های اخیر (آمار ارائه شده از ۲۵ کشور) به بیش از 5.3 میلیون تن رسیده است. ماهی آزاد اقیانوس اطلس، تن ماهیان، انواع شانک‌ها و سیم ماهیان، هامور ماهیان، تیالپیا و قزل‌آلا از ماهیانی هستند که بیشترین سهم را در این شیوه تولید دارند.

در اواخر دهه ۸۰ موضوع پرورش ماهی در قفس مورد تاکید مسئولان عالی وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت و متعاقبا با حضور بخش غیردولتی و با مساعدت سازمان شیلات ایران طرح‌های پایلوت آزمایشی در مقیاس تجاری در استان‌های گیلان، مازندران، بوشهر، هرمزگان و خوزستان به اجرا در آمده است. بزرگ‌ترین پرورش ماهی در قفس شرکت آرام صید در استان بوشهر است که با مشارکت بانک کشاورزی به بهره‌برداری رسیده است.

وجود گونه‌های بومی قابل پرورش در تمامی آب‌های ساحلی جنوب و شمال کشور؛ وجود شرایط زیست‌محیطی و امکانات مناسب اکولوژیک در سواحل سرزمینی کشور؛ امکان به‌کارگیری سیستم‌های نوین پرورش ماهیان دریایی در قفس؛ وجود مناطق پناهگاهی مانند جزایر قشم و کیش و خوریات به عنوان مکان‌هایی مناسب راه‌اندازی مزارع پرورش ماهیان دریایی در قفس؛ زمینه افزایش تولید ماهیان پرورشی دریایی به منظور کاهش فشار صید و وجود بخش‌های خصوصی علاقه‌مند سرمایه‌گذاری ازفرصت‌ها و نقاط قوت پرورش ماهی در قفس می‌باشد .

ظرفیت‌های تولید ماهیان دریایی در قفس

مطالعه توسعه پرورش ماهیان دریایی در قفس در سال 1379 توسط شرکت «Refa» از کشور نروژ با کمک کارشناسان بخش‌های مختلف شیلات ایران آغاز شد. در این مطالعات خصوصیات محیطی آبزیان، انتخاب محل‌ها، گونه‌های مناسب برای پرورش، عملیات مقدم

اتی پرورش ماهی در قفس، فناوری‌های پرورش، بازاریابی، اقتصاد، اشتغال و دورنمای توسعه پرورش ماهی در قفس‌های دریایی در آب‌های دریای خزر و دریای عمان و خلیج‌فارس مورد بررسی قرار گرفته است.

این مطالعات نشان می‌دهد در سواحل شمالی کشور حدود ۹۵۰ کیلومتر نوار ساحلی داریم که طبق برآوردهای صورت گرفته حدود ۳۰۰ هزار تن پتانسیل تولید انواع ماهیان را دارد و در سواحل جنوب کشور نیز بیش از ۲ هزار کیلومتر نوار ساحلی وجود دارد که می‌توان بیش از ۴۵۰ هزار تن انواع ماهیان را در آن تکثیر و پرورش داد.

خلیج‌فارس

عمق قسمت شمال غربی خلیج‌فارس کم است ولی در بخش‌های مرکزی و شرقی در نزدیکی ساحل و در مجاورت کوه‌ها و جزایر افزایش می‌یابد. با توجه به اینکه در مطالعات اولیه فقط مناطق نزدیک به ساحل مدنظر قرار گرفته‌اند، بنابراین در این مرحله عمق۲۵-۲۰ متری برای استقرار قفس‌ها توصیه می‌شود.

سواحل استان خوزستان

به دلیل کدورت آب و کم‌عمق بودن دریا، بهره‌برداری برای پرورش ماهی در قفس محدود است. در این استان در بعضی از خوریات موجود منشعب از خورموسی و یا در مکان استقرار قفس‌های فعلی در خورغزاله می‌توان با نصب قفس‌های کوچک تا متوسط از جنس چوب اقدام به پرورش ماهی در قفس کرد. همچنین امکان استقرار قفس‌ها در نواحی دور از ساحل ( ۷-۶ کیلومتری) در منطقه هندیجان وجود دارد.

سواحل استان بوشهر

سواحل استان بوشهر برای احداث مزرعه پرورش ماهی در قفس مناسب است و قفس‌هایی از جنس پلی‌اتیلن با مقاومت در برابر امواج ۶ متری میتواند مورد استفاده قرار گیرد. در این استان مناطق خارکو، کنگان، تنبک، اختر و طاهری برای استقرار قفس مناسب‌اند.

سواحل استان هرمزگان

این استان برای احداث مزرعه پرورش ماهی در قفس بسیار مناسب است و قفس‌های از جنس پلی‌اتیلن با مقاومت در برابر امواج ۶ متری می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در این استان مناطق ساحلی کوهستک، جزیره الرک (شمال، شمال غربی و شمال شرقی)، جزیره هنگام، جزیره قشم(جنوب شرقی)، جزیره فارو، جزیره کیش، جزیره هندورابی، بنادر چارک، گرزه، حسینه، شیرویه، مقام و بندر جوادالائمه مناسب پرورش ماهی در قفس هستند.

دریای عمان

در سواحل دریای عمان جنس بستر و عمق آب در نواحی ساحلی بسیار مناسب است. با وجود بادهای موسمی در منطقه مشکلات عملیاتی بیشتر است و نیاز به استقرار قفس‌های مقاوم به شرایط نامساعد امواج و در مکان‌های با عمق مناسب فراتر از ۳۰متر است. سواحل شرقی اطراف چابهار برای استقرار قفس‌های پایه کششی یا غوطه‌ور مناسب است. این سواحل برای مراحل بعدی توسعه صنعت توصیه می‌شود.

دریای مازندران

با توجه به وسعت خطوط ساحلی ظرفیت پیش‌بینی اولیه پرورش ماهی در دریای مازندران۳۰۰ هزار تن از گونه‌های فیل ماهی، ماهی آزاد و قزل‌آلای رنگین‌کمان در قفس‌های مقاوم به امواج بلند حداکثر ۱۰ متر در نواحی نزدیک به ساحل امکان‌پذیر است. بدیهی است در صورت استقرار قفس‌ها در مناطق دور از ساحل این ظرفیت افزایش خواهد یافت.

با توجه به عنایت دولت به پرورش ماهی در قفس، امید است با ظرفیت بالقوه‌ای که در سواحل جنوب و شمال کشور عزیزمان وجود دارد بتوانیم سهم مهمی در ایجاد اشتغال و تولید انواع ماهیان دریایی داشته باشیم. ظرفیتی که بسیاری از کشورها از آن محروم‌اند و در حسرت آنند.