با وجود اینکه مناطق آزاد و ویژه تجاری با قوانین محدودتر و تشریفات گمرکی ساده‌تری نسبت به سرزمین اصلی با اهدافی از جمله حمایت از صنعت داخلی کشور، جذب فناوری‌های نوین در امر تولید، گسترش تولیدات صادرات محور و اشتغالزایی راه‌اندازی شده‌اند،

آمارهای وزارت صمت حاکی از این است که وضعیت تمایل به سرمایه‌گذاری در بخش تولید در این نواحی و همچنین بهره‌برداری از واحدهای تولیدی و صنعتی در هفت ماهه نخست امسال خوب نیست، هرچند برای اطمینان از این نتیجه‌گیری لازم است مناطق آزاد نیز آمارهای خود را به روز و منتشر کنند.

به گزارش اکوپرشین به نقل از ایسنا، بر اساس جدیدترین آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) در هشت ماهه امسال برای ۲۵ هزار و ۱۰۸ بنگاه جواز تاسیس و برای ۴۵۶۵ بنگاه پروانه بهره‌برداری صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب ۴۵.۴ درصد و ۱۱.۶ درصد افزایش داشته است.

سرمایه پیش‌بینی شده در این مدت برای جوازهای تاسیس معادل ۳۱۲ هزار و ۹۲۵ میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۴۸.۶ درصد افزایش داشته است.

میزان سرمایه پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده تا پایان مهر امسال نیز ۱۳۶ هزار و ۵۲۷ میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۸۹.۷ درصد افزایش داشته که دلیل این افزایش، صدور پروانه بهره‌برداری شرکت پالایش گاز بیدبلند خلیج فارس با سرمایه‌گذاری بیش از ۵۵ هزار و ۸۳۰ میلیارد تومان،  شرکت کود شیمیایی اوره لردگان با سرمایه‌گذاری بیش از ۱۴ هزار و ۸۴۰ میلیارد تومان و مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب با سرمایه‌گذاری بیش از ۱۳ هزار و ۶۲۰ میلیارد تومان بوده است.

بر اساس این آمار پیش‌بینی شده با اجرای پروژه‌هایی که جواز تاسیس آن‌ها در هشت ماهه امسال صادر شده برای ۵۶۳ هزار و ۲۷۰ نفر شغل ایجاد شود که نسبت به این رقم در مدت مشابه پارسال با افزایش ۴۱.۲ درصدی مواجه بوده است. پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده در این مدت نیز زمینه اشتغال ۸۶ هزار و ۵۸۱ نفر را فراهم کرده که نسبت به هشت ماهه اول پارسال حدود ۳۵.۸ درصد رشد داشته است.

در این میان از اول سال ۱۳۹۹ تا پایان آبان ماه بیش از ۳۷۶ هزار و ۸۱۷ پروانه صنفی صادر شده که نسبت به تعداد صدور این پروانه‌ در مدت مشابه سال قبل ۴۹.۴ درصد افزایش داشته است.

گروه‌های کالایی پرطرفدار

در این میان از ۲۵ هزار و ۱۰۸ فقره جواز تاسیس صادره در هفت ماهه اول امسال، بیشترین تعداد مربوط به گروه “سایر محصولات کانی غیر فلزی” با ۲۷۵۴ فقره و گروهی که کمترین جواز تاسیس را به خود اختصاص دادند نیز “فاضلاب، دفع زباله، بهداشت محیط و فعالیت‌های مشابه‌” است که ۹ جواز تاسیسی برای آن صادر شده است. 

همچنین از ۴۵۶۵ فقره پروانه بهره‌برداری،  بیشترین پروانه در هفت ماهه اول امسال با ۵۸۲ فقره متعلق به گروه “ساخت مواد و محصولات شیمیایی” است و متوسط سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی یک واحد در این گروه ۹ میلیارد و ۵۰ میلیون عنوان شده است. بیشترین اشتغال ایجاد شده نیز در گروه “ساخت مواد و محصولات شیمیایی” با حدود ۷۵۱۲ نفر است. کمترین پروانه بهره‌برداری نیز در گروه‌های “فاضلاب، دفع زباله، بهداشت محیط و فعالیت‌های مشابه‌” و “محصولات توتون و تنباکو” بوده که در مدت یاد شده تنها یک پروانه در آن‌ها صادر شده است.

بیشترین و کمترین جوازها در کدام استان‌ها صادر شد؟

در این میان جزئیات اطلاعات انواع جوازهای صادر شده تا پایان مهر ماه در دسترس است که بر اساس آن بیشترین تعداد جواز تاسیس در هفت ماهه نخست امسال در استان‌های خراسان رضوی، یزد و تهران به ترتیب با ۲۱۵۴ و ۲۰۶۳ و ۱۳۹۸ فقره صادر شده است.  کمترین تعداد جواز تاسیس نیز در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با ۴۳  فقره، کهگیلویه و بویر احمد با ۹۰ فقره و بوشهر با ۱۳۸ فقره صادر شده است. 

بیشترین تعداد پروانه بهره‌برداری صادره در بین استان‌های کشور نیز مربوط به استان خراسان رضوی،  آذربایجان شرقی و اصفهان با ۲۶۵، ۲۶۴ و ۲۶۰ فقره و کمترین مربوط به خراسان شمالی و کهگیلویه و بویراحمد هر کدام با ۱۹ فقره و ایلام با ۲۰ فقره است.

مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز در این مدت در هفت ماهه نخست امسال تنها ۷۰ پروانه بهره‌برداری صادر شده است.

گفتنی است که بالاترین اشتغال ایجاد شده در پی صدور پروانه‌های بهره‌برداری نیز مربوط به استان‌های تهران و خراسان رضوی و اصفهان به ترتیب با ۶۳۷۵، ۴۷۹۹ و ۴۳۹۶ نفر است و کمترین اشتغال هم در استان‌های کهگیلویه و بویر احمد با ۱۳۸ نفر، ‌ایلام با ۱۵۲ نفر و خراسان شمالی با ۲۱۶ نفر ایجاد شده است.

کاهش چشمگیر تمایل تولیدکنندگان به سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

آنچه در این آمار قابل توجه است، تعداد پایین و کاهش قابل توجه صدور جواز تاسیس و پروانه بهره‌برداری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است، به طوری که صدور جواز تاسیس با ۷۶.۱ درصد کاهش، از ۱۸۰ فقره در هفت ماهه نخست سال قبل به ۴۳ فقره در مدت مشابه امسال رسیده و همانطور که اشاره شد کمترین صدور جواز تاسیس را در مدت یاد شده در بین استان‌ا داشته است.

جزئیات مربوط به هفت منطقه آزاد و منطقه ویژه اقتصادی نیز حاکی از این است که صدور جواز تاسیس در مدت یاد شده بین ۴۰ (منطقه آزاد چابهار) تا ۱۰۰ (منطقه آزاد اروند) درصد است، ‌به طوری که در مناطق آزاد اروند طی هفت ماهه نخست امسال هیچ جواز تاسیسی صادر نشده است.

گفتنی است که تعداد صدور جواز صنعتی به نوعی نشان دهنده تمایل سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در بخش تولید است. 

در بخش پروانه بهره‌برداری که نشان دهنده تعداد واحدهای افتتاح شده هست نیز به جز در منطقه آزاد چابهار، در سایر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی شاهد کاهش ۴۶.۳ (منطقه آزاد ارس) تا ۱۰۰ درصدی منطقه آزاد (قشم) در مدت یاد شده هستیم.

به عبارتی در منطقه آزاد قشم هم طی هفت ماهه نخست امسال هیچ واحد جدیدی به بهره‌برداری نرسیده است.

این در حالی است که مناطق آزاد و ویژه تجاری با قوانین محدودتر و تشریفات گمرکی ساده‌تری نسبت به سرزمین اصلی با اهدافی از جمله حمایت از صنعت داخلی کشور، جذب فناوری‌های نوین در امر تولید، گسترش تولیدات صادرات محور و اشتغالزایی راه‌اندازی شده‌اند. همین قوانین محدودتر بارها باعث گلایه کارگران و تولیدکنندگان شده، ‌ به‌طوری‌که کارگران معتقدند این قوانین کارگران مناطق آزاد را از شمول قانون کار خارج کرده و از طرف دیگر مناطق آزاد از فلسفه اشتغالزایی خود دور شده و به مراکز خرید و پاساژهای بزرگ تبدیل شده‌اند.

همچنین با وجود اینکه به صورت آزمایشی مناطق آزاد از شمول قانون کار خارج شدند تا اشتغال در آنجا رونق بگیرد ولی نتیجه ای گرفته نشد. تولیدکنندگان نیز گلایه‌هایی به مناطق آزاد و تجاری دارند و به ویژه در بخش پوشاک معتقدند حدود ۹۰ درصد قاچاق پوشاک از مناطق آزاد صورت می‌گیرد، اما شورای عالی مناطق آزاد به کلی این موضوع را رد می‌کند.

البته نکته حائز اهمیت این است که در حاشیه جداول ذکر شده آمار مربوط به مناطقی است که از طریق سامانه وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز صادر کرده‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد برای بررسی دقیق‌تر وضعیت تولید در این مناطق باید آمارهایی از سوی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز منتشر شود. اما آنچه اکنون در دسترس ما است نشان می‌دهد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی از اهداف خود که همان گسترش تولید و اشتغال است دور افتاده‌اند.