توسعه میادین گازی پازل گمشده تامین انرژی در کشور،‌ بی توجهی دولت دوازدهم به توسعه میادین گازی و اثرگذاری این امر در تراز گاز کشور، چالش‌هایی را در حوزه انرژی رقم زده است که به دولت آینده به میراث خواهد رسید.

آنچه احتمال قطعی گاز در زمستان سال‌‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ را افزایش داده است.

اکوپرشین، الهام صادقی: طبق سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تا افق ۱۴۲۰، که در شورای عالی انرژی تصویب و ابلاغ نیز شده است، تراز منفی گاز کشور، حتی با در نظر گرفتن اعمال سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در دولت بعد تداوم خواهد داشت.

آنچه که گفته می‌شود دلیلش رشد ناموزون مصرف گاز طبیعی در کشور بوده، اینکه مصرف انرژی مذکور در بخش‌‌های خانگی، تجاری، نیروگاه‌ها و صنایع اصلی افزایش یافته است.

مصرف‌کنندگان یا تعلل مسئولان؟

پیامد این شرایط و پیش‌ بینی سیر منفی در تراز گاز کشور از نیمه دوم سال جاری رخ خواهد داد.

دیگر اینکه گفته می‌شود اگر این امر محقق شود باید منتظر قطعی گاز در زمستان سال‌‌های۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ بود.

اما به واقع چرا با چنین اوضاع و احوالی مواجه شده‌ایم، آیا مصرف‌کنندگان گاز طبیعی مقصران بروز چنین شرایطی هستند؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت که به رغم آنچه که بیان شد، اما تعلل در توسعه میادین گازی اصلی‌ترین علتی بوده که می‌توان از آن سخن گفت.

به عنوان مثال می‌توان به بحث توسعه میدان گازی فرزاد اشاره کرد. آنگونه که کارشناسان بیان کرده‌اند؛ تغییر کارفرمایی طرح توسعه میادین گازی مشترک فرزاد الف و ب مهمترین دلیل در این زمینه بوده است.

اینکه بیژن زنگنه، وزیر نفت به یکباره در این زمینه تصمیم خلق الساعه گرفت؛ آن هم بدون اینکه پشتوانه کارشناسی داشته باشد.

خسارت ۴ میلیارد دلار یک تصمیم اشتباه

به این ترتیب در شرایطی که می‌توانست بهره‌‌برداری ایران از این میادین گازی سه سال قبل به عبارتی در سال ۱۳۹۷ آغاز شود، اما این امر محق نشد و در آن سوی مرزها، عربستان از ژانویه ۲۰۱۶ میلادی بهره‌برداری از میدان فرزاد الف و ب را آغاز کرد. به این ترتیب روزانه موفق به تولید معادل ۳۸ میلیون متر مکعب گاز شد.

با این وجود کشورمان اگرجه می‌‌توانست از سال ۱۳۹۷ حداقل معادل حجم گاز تولیدی توسط عربستان از این دو میدان برداشت کند، اما به دلیلی که عنوان شد این امر محقق نشد و با یک حساب و کتاب سرانگشتی  در این زمینه می‌توان گفت؛ سه سال تعویق در بهره‌‌برداری از میادین گازی، حدود چهار میلیارد دلار به کشور خسارت وارد شده است، ضمن اینکه هر روز تأخیر نیز حدود ۴.۵ میلیون دلار به مجموع خسارت وارد  شده اضافه خواهد کرد.

توسعه نیافتن بیش از ۱۰ میدان گازی

البته این ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود و می‌توان به سخنان جواد اوجی، مدیرعامل اسبق شرکت ملی گاز ایران اشاره کرد که از توسعه نیافتن بیش از ۱۰ میدان گازی کشور سخن گفته است.

اگر بخواهیم آمار دقیق‌تری از این امر ارائه کنیم می‌توان بیان کرد؛ ۶۰ میدان گازی در ایران وجود دارد که حدود ۴۷ یا ۴۸ میدان از این تعداد توسعه داده شده و از آنها بهره‌برداری شده است. با این اوصاف می‌توان عنوان کرد که ۱۲ تا ۱۳ میدان گازی توسعه نیافته باقی مانده‌اند.

بی توجهی به دیپلماسی انرژی

نکته دیگری که در این باره باید به آن اشاره کرد این است که یکی از راهکارهای مقابله با آسیب‌ پذیری درآمدهای نفتی، توسعه و افزایش صادرات گاز است که در سیاست‌‌های کلی اقتصاد مقاومتی هم به آن اشاره شده است.

با این وجود حداقل تا به امروز آنگونه که باید و شاید راهبردهای کارآمد، همچنین دیپلماسی انرژی در این خصوص مدنظر قرار نگرفته است. گواه این امر منفی شدن تراز گازی و بروز دغدغه‌هایی درباره تامین گاز مورد نیاز کشور است.

در این میان البته دولت دوازدهم در روزهای آخر عمرش تلاش دارد، تا در این زمینه گامی بردارد و بتواند تعلل چندساله خود را تا حدی کمرنگ کند!، اما واقعیت این است که صنعت گاز در کشور با معضلاتی همراه است که به مواردی مانند؛ عدم تحقق افزایش حجم صادراتی گاز با وجود تصریح سیاست‌‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سند چشم‌‌انداز، فقدان سیاست‌‌گذاری مناسب در حوزه تولید و به‌ ویژه مصرف، عدم اهتمام به جایگزینی گاز طبیعی به‌جای سایر سوخت‌های فسیلی و فرآورده‌هایی همچون بنزین و عدم توسعه جایگاه‌های عرضه گاز طبیعی فشرده ‌شده در کشور، همچنین نبود برنامه عملیاتی برای افزایش تزریق گاز به میدان‌های نفتی برای افزایش بهره‌ وری باز می‌گردد. مواردی که در سال‌های اخیر به ویژه در هشت سال گذشته به آن بی توجهی شده است.

احتمال قطعی گاز و برق تا افزایش آلودگی هوا

همه این موارد موجب شده تا همانطور که پیش تر اشاره شد با فرض اجرایی شدن سیاست‌‌های مربوط به بخش بهینه‌سازی مصرف گاز، همانطور که اشاره شد تراز گاز کشور از نیمه دوم سال ۱۴۰۰ روند منفی در پیش گیرد، زیرا که به دلیل آنچه که عنوان شد، به عبارتی عدم اهتمام به توسعه میادین گازی مصرف میزان این انرژی از تولید پیشی خواهد گرفت.

اگر بخواهیم مثال واضح تری در این زمینه بزنیم باید گفت که برای امسال مقدار تولید و عرضه گاز رقمی معادل  812.5 میلیون مترمکعب در روز پیش ‌بینی شده است.

این در حالی بوده که در آن سو میزان مصرف ۸۳۴٫۱ میلیون مترمکعب برآورد شده است.

به این ترتیب تراز گازی کشور از ۲۱٫۵ میلیون مترمکعب در روز، به روزانه ۲۹٫۹ میلیون مترمکعب در ماه‌های سرد سال جاری خواهد رسید.

پیامد آن هم بروز احتمال قطعی گاز حتی برق، شاید هم افزایش آلودگی هوا خواهد بود، که گزینه سوم به بحث سوزاندن مازوت با توجه به کمبود گاز در نیروگاه‌‌ها بازمی گردد.

قرارداد منقضی ‌شده واردات گاز از ترکمنستان

البته سال‌ها قبل در مبادلات تجاری ایران با همسایگان قرار بر این شد که واردات گاز از ترکمنستان در دستور کار قرار گیرد، آنچه براساس آن در سال ۱۳۸۸ خط لوله دوم واردات گاز ترکمنستان به کشور نیز افتتاح شد، اما این امر با چالش‌های فراوانی مواجه شد.

به‌طور نمونه زمستان سال ۱۳۹۵ بود که ترکمنستان صادرات گاز به ایران را متوقف کرد، دلیل آن هم پرداخت نشدن صورت ‌حساب گاز بهای صادراتی، از سوی ایران بود. اتفاقی که البته پیش تر نیز در زمستان سال ۱۳۸۶ تکرار شده بود.

البته برای رفع این مشکل مذاکراتی فشرده میان دو کشور صورت گرفت که خود چالش‌هایی را نیز به همراه داشت.

براین اساس در کنار آنچه که اشاره شد در چنین شرایطی جهت مدیریت توزیع و مصرف گاز در بخش شمال شرقی ایران نیز نمی‌توان روی قرارداد منقضی ‌شده واردات گاز از ترکمنستان هم حسابی باز کرد.

در این میان اما آنگونه که برخی از کارشناسان اظهار کرده‌اند، این امیدواری وجود دارد که با به ثمر رسیدن پروژه‌های افزایش تولید گاز از میدان‌های جدید گازی در سال ۱۴۱۰ دوباره این تراز مثبت شود.

البته اشاره به این موضوع هم ضرورت دارد که طبق برآوردهای صورت گرفته از سوی شورای‌ عالی انرژی اگر افزایش تولید گاز از میدان‌‌های جدید مدنظر باشد، باید سرمایه‌‌ای معادل ۵۰ میلیارد دلار به این کار اختصاص یابد. به عبارتی تنها در صورت جذب این سرمایه، اهداف مدنظر در این راستا محقق خواهد شد.

به این ترتیب به نظر می‌رسد یکی از دغدغه‌هایی که به دولت سیزدهم به میراث می‌رسد برنامه‌ریزی برای توسعه میادین گازی و جبران تعلل‌هایی بوده که در دولت دوازدهم و دولت پیش از آن شاهد بوده‌ایم.