مختصری بر توانمندی های معدنی استان خراسان شمالی، استان خراسان شمالی به‌ مرکزیت بجنورد در منتهی‌الیه شمال خاور ایران و در مجاورت استان گلستان، خراسان رضوی، سمنان قرار گرفته است. از ویژگی‌های منحصر به فرد این استان هم جواری با کشور ترکمنستان می‌باشد.

به گزارش پایگاه خبری اکوپرشین: مهندس مهدی سجادی: کارشناسی ارشد زمین شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، این استان با وسعت تقریبی ۲۸۰۰۰ کیلومترمربع شامل شش شهرستان به نام های بجنورد، شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، جاجرم و گرمه است.  بزرگ‌ترین شهر استان بجنورد است.

آب‌وهوای نیمه معتدل و مرطوب، زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم می‌باشد. میانگین بارش در سال به ۲۵۰ میلی‌متر می‌رسد. مجتمع عظیم پتروشیمی، کارخانه سیمان و کارخانه‌های پلاستیک بجنورد، مجتمع فولاد اسفراین، کارخانه آلومینیای جاجرم، نیروگاه برق، کارخانه قند و کارخانه الیاف شیروان، کارخانه‌های متعدد پنبه‌پاک‌کنی، صنایع غذایی، کشاورزی، ساختمانی و … نشانگر جایگاه ویژه این استان در صنعت منطقه شمال شرق کشور است.

استان خراسان شمالی ازلحاظ تقسیمات زمین‌شناسی در سه زون کپه داغ، بینالود و بخش کوچکی ایران مرکزی قرار دارد. ۲۷ نوع ماده معدنی در این استان شناسایی‌شده و ۲۵۹ معدن دارای پروانه بهره‌برداری و ۵۳ مجوز برداشت شن و ماسه، خاک رس و … می‌باشد.

مزیت‌های معدنی استان عمدتاً بوکسیت، سرب و روی، مس، هماتیت، مصالح ساختمانی، مواد اولیه سیمان، سنگ‌های تزئینی (مرمر و مرمریت)، کلسیت، باریت حفاری و کریستال، خاک صنعتی، دولومیت و گچ می‌باشد.

ویژگی‌های زمین‌شناسی

ویژگی‌های زمین‌شناختی استان میراث دو ایالت ساختاری کپه داغ و زون تدریجی بینالود است. بدین‌سان که نیمه شمالی استان به ایالت ساختاری کپه داغ و نیمه جنوبی منطقه به ایالت ساختاری البرز خاوری (زون بینالود) تعلق دارد.

در حقیقت زون بینالود در بخش جنوبی استان یک زون تدریجی است که نشان‌دهنده تبدیل واحدهای سنگی البرز به واحدهای سنگی کپه داغ است.

هر یک از ایالت‌های ساختاری یادشده لحاظ متالوژنی و اکتشافی دارای اختصاصات ویژگی‌های خاصی بوده و متأثر از ویژگی‌های حوضه‌های رسوبی خویش است. عمده سنگ‌های استان رسوبی شامل سنگ‌های کربناته، ماسه‌سنگ، شیل و مارن هستند و به مقدار کمتر سنگ‌های آذرین (آندزیت و بازالت) رخنمون دارد.

زون کپه داغ ازلحاظ متالوژنی دارای پتانسیل قابل‌توجهی از مواد هیدروکربوری است به‌طوری‌که میدان‌های عظیم گازی در این زون ساختاری واقع‌شده‌اند.

علاوه بر آن ذخایر عمده باریت، کلسیت، جیوه، فسفات و سنگ‌های ساختمانی در محدوده این زون ساختاری گزارش‌شده است.

زون بینالود با دارا بودن کمان ماگمایی ائوسن-الیگوسن و پلیو کواترنر ازلحاظ متالوژنی دارای پتانسیل قابل‌توجهی از ذخایر آهن، مس، سرب و روی و سایر عناصر پاراژنز است.

توانمندی معدنی استان

بر اساس مطالعات انجام‌شده و معادن ثبت‌شده توسط بخش خصوصی و دولتی در استان تاکنون ۲۷ نوع ماده معدنی شناسایی‌شده که گواهی کشف گرفته‌اند. در بخش‌های شمالی استان که در زون ساختاری کپه داغ قرار دارد مواد معدنی مانند باریت و کلسیت به همراه رگه‌های سرب مرتبط با گسل‌های عمیق مشاهده می‌شود که به عنوان ذخایر معدنی مهم قابل پی‌جویی، اکتشاف و استخراج حائز اهمیت است.

 در بخش مرکزی استان معادن مرمر پرتغالی در نزدیک شهر بجنورد که به‌صورت رگه‌ای در میان واحدهای آهکی رخنمون دارد و در حال بهره‌برداری می‌باشند که نیازمند احداث واحدهای فرآوری جهت جلوگیری از خام فروشی و استفاده بهینه می‌باشد.

در بخش جنوبی استان معادن آهن، مس و سرب و روی مشاهده می‌­شود که کانسارهای سرب و روی موجود در منطقه با میزبان سنگ کربناته از نوع کانسار MVT بوده و تحت تأثیر دودسته گسل تراستی نوشیروان و گسل‌های نرمال بعدی به وجود آمده‌اند و تمام کنده‌کاری‌های قدیمی و تونل‌های استخراجی و اکتشافی در امتداد گسل‌های نرمال بوده و کانی زایی در این راستا انجام‌شده است.

گسل تراستی نوشیروان به دلیل ایجاد رژیم تکتونیکی فشارشی باعث فشرده شدن سنگ‌ها و آزادسازی فلزات شده و کانی زایی در گسل‌های نرمال بعدی و باعث تشکیل این کانسارها شده است؛ و در آینده با تکمیل اکتشافات جنوب استان یکی از پتانسیل‌های مهم سرب و روی کشور خواهد بود.

مهم‌ترین ماده معدنی در محدوده استان بوکسیت است که به‌صورت طبقات ضخیم در قاعده و انتهای توالی‌های سازند الیکا مربوط به‌تریاس فوقانی در البرز خاوری گسترش قابل‌توجهی دارد و مناطق پتانسیل دار آن در شمال خاور و جنوب باختر جاجرم مشاهده می‌شود؛ که در حال استخراج می‌باشد که جهت تأمین ماده اولیه شرکت آلومینای جاجرم استخراج می‌شود.

از دیگر ذخایر مهم در محدوده استان معادن گچ و گچ‌خاکی است که پتانسیل مهم این منابع در برون‌زدهای رسوبی-تبخیری میوسن دیده می‌شود. معادن سنگ ساختمانی، مرمریت، سنگ لاشه و سنگ‌آهک است که ذخایر مهم این مواد معدنی در رخساره‌های کربناته با برون‌زدگی قابل‌توجه دیده می‌شود.

نتیجه‌گیری:

ظرفیت‌هایی که در استان وجود دارد اگر به‌طور کامل از آن‌ها بهره‌برداری شود. به‌طور حتم علاوه برافزایش ارزش‌افزوده میزان اشتغال را تا ۳ برابر افزایش خواهند داد.

اختصاص نیافتن منابع مالی برای تحقق برخی اقدامات اکتشافی و مطالعاتی در معادن استان باعث شده بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها مغفول بماند؛ ظرفیت‌هایی که اگر به آن‌ها پرداخته شود می‌توان به آن‌ها به‌عنوان بخشی که دارای شاخصه اقتصاد مقاومتی، ایجاد ارزش‌افزوده و اشتغال است، نگاه کرد.

نبود واحدهای فرآوری در استان باعث شده بیشتر کانی‌های استخراج‌شده به‌صورت خام از استان خارج و بهره‌مندی از ارزش‌افزوده موجود در کانی‌های معدنی در پایین‌ترین حد ممکن قرار گیرد که در صورت بهره‌برداری از واحدهای فرآوری این مهم نصیب استان خواهد شد.

نبود امکانات زیرساختی، نبود واحدهای فرآوری، فراهم نشدن شرایط لازم برای استخراج و حمل‌ونقل آسان مواد معدنی به واحدهای فرآوری باعث شده بیشتر معادن سنگ‌های تزئینی در خراسان شمالی روند تعطیلی را در پیش بگیرند که به‌طور حتم ادامه این روند نمی‌تواند ارزش‌افزوده و اشتغال مناسبی را در استان ایجاد کند.

خام‌فروشی، دور بودن از بازارهای مصرف و رکود در بازار از دیگر مشکلاتی است که روند تعطیلی معادن استان را تسریع کرده است. مشکلی که با احداث و راه‌اندازی صنایع فرآوری سنگ و کانی‌های معدنی در استان می‌تواند برطرف شود و توان رقابتی آن‌ها برای حضور در بازارهای هدف را افزایش دهد.