پیوند عمیق صنعت و دانشگاه در همایش ژئومکانیک؛ هفته گذشته چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت طی سه روز متوالی برگزار و با تأکید بر عمیق‌تر کردن پیوند و ارتباط میان دانشگاه و صنعت به کار خود پایان داد.

به گزارش پایگاه خبری اکوپرشین، این همایش با همکاری و همراهی تمامی دانشگاه‌های سطح یک کشور، اساتید، پژوهشگران دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، صنایع مختلف، سازمان‌ها و شرکت‌های بخش خصوصی و دولتی و دست‌اندرکاران مرتبط با صنعت نفت و گاز برپا شد و همگی بر ارتباط بیشتر و عمیق‌تر میان صنعت و دانشگاه تأکید داشتند.

برای آگاهی بیشتر از دستاوردها و نتایج حاصل از همایش چهارم ژئومکانیک نفت در میزگردی با حضور چند تن از برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان کلیدی کنفرانس، این موضوع مورد بررسی قرار گرفت که در ادامه می‌خوانید.

ژئومکانیک راهکاری برای چالش‌های مخازن هیدروکربوری

هرمز قلاوند، مدیر نظارت بر تولید نفت و گاز شرکت ملی نفت ایران و عضو هیأت مدیره این شرکت که سابقه ۳۲ سال حضور در شرکت ملی نفت ایران را دارد درباره دستاوردهای کنفرانس گفت: در این همایش مقالات علمی مرتبط با علم ژئومکانیک ارائه و در اختتامیه آن نیز بیانیه‌ای صادر شد که به اهمیت و تقویت جایگاه ژئومکانیک و تعریف ساختار مربوطه به‌ویژه در صنعت نفت و ضرورت تقویت ارتباط بین دانشگاه‌ها و صنعت نفت برای اجرای پروژه‌های ژئومکانیکی برای حل مشکلات عملیاتی چاه‌ها و میادین نفتی و گازی تاکید شد.

وی که در این همایش نیز ورکشاپ داشت در روز پایانی همایش، کارگاه آموزشی با موضوع «نقش پتروفیزیک در ژئومکانیک نفت» را به مدت ۴ ساعت ارائه و تدریس کرد که مورد استقبال شرکت‌کنندگان قرار گرفت.

قلاوند که دارای مدرک دکتری زمین‌شناسی از دانشگاه شهید بهشتی است در ادامه با بیان اینکه سابقه استفاده از علم ژئومکانیک نفت در شرکت‌های نفتی دنیا به ۲۵ سال پیش برمی‌گردد، افزود: ژئومکانیک علمی میان‌رشته‌ای است که متخصصان زمین‌شناسی، حفاری، مهندسی نفت، پتروفیزیک و معدن با آن ارتباط نزدیکی دارند.

به‌گفته وی، این شاخه علمی در همه مراحل زنجیره ارزش به‌ویژه در بخش‌های بالادستی صنایع نفت و گاز از مرحله اکتشاف تا مراحل ارزیابی، توسعه و تولید نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.

این متخصص صنعت نفت و گاز بر این باور است که با استفاده از این علم در بخش‌های بالادستی صنعت نفت با تاکید بر اجرای پروژه‌های چاه‌محور و با استفاده از روش‌های IOR می‌توان موجب افزایش بازده سنگ‌های مخازن هیدروکربوری و کاهش زمان‌های عملیاتی و کاهش هزینه‌های حفاری چاه‌ها شد.

مدیر نظارت بر تولید نفت و گاز شرکت ملی نفت ایران با تأکید بر اینکه ژئومکانیک برای حل مشکلات و چالش‌های پرتکرار چاه‌ها و مخازن هیدروکربوری کمک‌کننده است، اظهار داشت که ژئومکانیک می‌تواند در حل «چالش‌های مرتبط با عدم پایداری دیواره چاه‌های نفت و گاز حین حفاری»، «تهیه گل حفاری بهینه متناسب با سازندهای زمین‌شناسی مورد حفاری»، «تعیین جهت آزیموت و تعیین جهت بهینه برای حفاری چاه‌های اکتشافی و توسعه‌ای»، «انتخاب مته‌های حفاری متناسب با جنس زمین‌شناسی لایه‌های مورد حفاری» و «بهینه‌سازی طراحی و نصب لوله‌های جداری به‌ویژه در انتخاب موقعیت چاه‌ها در مناطق فعال تکتونیکی و پراسترس» کمک کند.

به‌گفته قلاوند این علم همچنین می‌تواند به «عملیات شکافت هیدرولیکی و اسیدکاری چاه‌های نفت و گازی»، «مطالعات فشار منفذی سازندهای زمین‌شناسی مورد حفاری»، «ارزیابی میزان انحراف و جابجایی چاه‌های افقی توسعه‌ای»، «تحریک و انگیزش چاه‌های نفت و گاز» و «مشکل تولید ماسه همراه با تولید نفت از چاه‌ها» کمک کند و برای حل مشکلات راه‌حل داشته باشد.

این عضو هیأت مدیره شرکت ملی نفت ایران تصریح کرد که علم ژئومکانیک برای مراحل «مطالعات مخازن شکاف‌دار کربناته» و «مطالعه تراکم و فشردگی مخارن نفتی پس از تخلیه مخازن به‌واسطه تولید نفت» راهگشاست. 

قلاوند در ادامه این گفت‌وگو به ارائه پیشنهاداتی درباره استفاده و بهره‌گیری بیشتر از علم ژئومکانیک پرداخت و یادآورد شد که «تعریف ساختار سازمانی ژئومکانیک در همه شرکت‌های بهره‌برداری نفتی و گازی تابعه شرکت ملی نفت ایران در ذیل معاونت فنی و استخدام کارشناسان مرتبط با علم ژئومکانیک و ارائه دوره‌های تخصصی آموزشی برای آنها و دیگر کارکنان مرتبط با این علم در معاونت‌های فنی» و «تقویت بیشتر ارتباط صنعت با دانشگاه‌ها و در اختیار قرار دادن پروژه‌های ژئومکانیکی به اساتید مرتبط با ژئومکانیک برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه‌ها و همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان» ضروری است.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر بانک‌های اطلاعاتی غنی از چاه‌ها و میادین هیدروکربوری برای انجام مطالعات ژئومکانیکی به اندازه کافی وجود ندارد، پیشنهاد کرد علاوه‌بر دریافت اطلاعات آزمایش‌های روتین و ویژه مغزه‌های نفتی، نمودارهای صوتی پیشرفته DSI از چاه‌ها گرفته و آزمایشات مکانیک سنگ نیز روی مغزه‌های چاه‌ها انجام شود.

ایجاد ابررشته ژئومکانیک در دانشگاه خواجه نصیر

در ادامه این میزگرد رییس دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی درباره دستاوردهای همایش اظهار داشت: برای ما مایه افتخار است که برای چندمین بار میزبان همایش ژئومکانیک نفت هستیم علاوه‌بر اینکه انجمن ژئومکانیک ایران هم در این دانشگاه مستقر بوده و این جای مباهات و افتخار دارد.

حسن کریمی مزرعه‌شاهی افزود: دانشگاه خواجه نصیر، تنها دانشگاهی است که مطابق با مصوبه شورای گسترش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، گرایش ژئومکانیک نفت را به صورت بین‌رشته‌ای در دانشگاه ایجاد کرد و هم‌اکنون جذب دانشجوی دوره کارشناسی ارشد رشته ژئومکانیک نفت در دانشکده عمران انجام می‌شود.

وی با اشاره به حضور پررنگ بخش خصوصی و شرکت‌های بخش خصوصی که با شرکت ملی نفت و حوزه نفت و ژئومکانیک نفت کار می‌کنند در این همایش گفت: در روزهای برپایی کنفرانس تلاش شد ارتباط بین دانشگاه و صنعت برقرار شود و در این میان تفاهم‌نامه‌هایی بین انجمن‌های مختلف و تخصصی حوزه انرژی معدن، صنعت، نفت و ژئومکانیک با انجمن ژئومکانیک نفت و پژوهشکده بهره‌وری صنعت نفت امضا و تبادل شد.

کریمی مزرعه‌شاهی درباره رونمایی و تبادل تفاهم‌نامه‌هایی که میان شرکت‌های سمندیس و پتروایران با پژوهشکده صنعت نفت و دانشگاه خواجه نصیر انجام شد و نقش آنها در ایجاد ارتباط صنعت و دانشگاه، خاطرنشان کرد: این تفاهم‌نامه هم در حوزه آموزش و هم در حوزه اجرا مؤثر است؛ چراکه سمندیس به‌عنوان شرکت بخش خصوصی بیش از ۴۰ سال سابقه فعالیت در حوزه ساخت دارد و دارای رتبه یک نفت و گاز، رتبه یک تاسیسات و تجهیزات و رتبه یک ابنیه و ساختمان است و آقای طاهری – مدیرعامل سمندیس – نیز در حوزه تأسیسات خوشنام است.

رییس دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی با بیان اینکه سمندیس به‌تازگی وارد حوزه نفت شده و در فازهای ۱۵ و ۱۶ پارس جنوبی و پالایشگاه ششم پروژه دارد، تصریح کرد که این شرکت می‌تواند در مراحل طراحی و مهندسی از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نیرو جذب کند و همین کارها، پیوند میان دانشگاه و صنعت را قوی‌تر می‌کند.

وی در ادامه این گفت‌گو، دستاورد دیگر همایش را پنل‌های تخصصی آن دانست که به‌دلیل ارائه دیدگاه‌های مختلف چه از حوزه دانشگاه و حوزه نفت و چه از سوی مدیران نفتی و بخش خصوصی و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها بسیار ارزشمند است.

کریمی مزرعه‌شاهی دستاوردهای همایش را در حوزه آموزشی و پژوهشی گرانبها ارزیابی کرد و بیان داشت: در حوزه آموزش به‌دنبال ایجاد دانشگاه جامعه‌محور و حل مسأله و حل مشکلات جامعه هستیم و دیگر اینکه در تلاش هستیم تا گرایش‌های چندرشته‌ای، بین‌رشته‌ای و حتی ابررشته‌ای در دانشگاه صنعتی خواجه نصیر راه بیندازیم که ژئومکانیک نفت این قابلیت را دارد.

وی بر این باور است اگر بتوانیم به ژئومکانیک، مباحث حقوقی و مدیریتی را اضافه کنیم و از شورای گسترش آموزش عالی هم مجوز آن را بگیریم می‌توانیم رشته‌های دانشگاهی جدیدی ایجاد کنیم.

ژئومکانیک انرژی به جای ژئومکانیک نفت

سپس رییس شورای سیاستگذاری چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت که ریاست هیأت مدیره انجمن ژئومکانیک نفت ایران و پژوهشکده بهره‌وری صنعت نفت دانشگاه خواجه نصیر را نیز برعهد دارد با تصریح اینکه حضور متخصصان و مدیران دولتی و خصوصی مرتبط با صنعت نفت و گاز سبب پربار شدن کنفرانس شد، درباره دستاوردهای آن بیان داشت که ۴ میزگرد برگزار شد.

حسن قاسم‌زاده توضیح داد که در میزگرد نخست با موضوع «نقش ژئومکانیک و جایگاه آن در صنعت نفت و گاز» که سه مدیر بخش خصوصی و سه مدیر از بخش دولتی حضور داشتند درباره جایگاه ژئومکانیک نفت تبادل‌نظر شد.

همچنین سه میزگرد تخصصی توسط شرکت‌های نفت و گاز پارس، مناطق نفت‌خیز جنوب و نفت فلات قاره برگزار شد که متخصصان این شرکت‌ها دستاوردهای خود را در آن ارائه کردند.

وی بیان داشت که امروزه اهمیت ژئومکانیک بر کسی پوشیده نیست و اضافه کرد این موضوع در دنیا از ۲۰ سال پیش شروع شده و در ایران هم چند سالی است که به‌طور متفرقه شروع به کار کرده اما هنوز در شرکت‌ها جایگاه تخصصی ندارد.

قاسم‌زاده با بیان اینکه مادر انرژی‌های موجود روی کره زمین، خورشید و زمین است، ادامه داد: وقتی ما بحث ژئومکانیک نفت را مطرح می‌کنیم یعنی اینکه می‌خواهیم همه پدیده‌های مکانیکی یکی از بزرگترین انرژی‌های روی کره زمین که نفت است را پوشش دهیم. این پدیده‌های مکانیکی در زمان حفاری، اکتشاف، تولید و حتی در زمان رها کردن یک میدان نفتی مورد نیاز است.

رییس هیأت مدیره انجمن ژئومکانیک نفت ایران افزود: اگرچه اسم این علم را ژئومکانیک نفت گذاشته‌اند ولی گاز و دیگر انرژی‌ها ازجمله انرژی‌های نو مثل انرژی زمین‌گرمایی نیز پدیده‌های مکانیکی دارند که در قالب همین علم می‌گنجد.

به‌گفته این استاد دانشگاه، اگر بخواهیم اسم بزرگتری برای این علم انتخاب کنیم، ژئوانرژی یا ژئومکانیک انرژی بهتر از ژئومکانیک نفت است که در زمینه‌های مختلف تأثیر آن وجود دارد و بهینه شدن کار را برای ما به ارمغان می‌آورد.

وی با تصریح اینکه انجمن ژئومکانیک نفت ایران و پژوهشکده بهره‌وری صنعت نفت دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، برگزارکننده این کنفرانس بودند درباره توافق‌نامه‌ها و تفاهم‌نامه‌های تبادل شده در این همایش اظهار داشت: انجمن ژئومکانیک نفت ایران با ۷ تشکل تخصصی شامل انجمن مکانیک سنگ ایران، انجمن زمین‌شناسی ایران، انجمن ژئوفیزیک ایران، انجمن ژئوتکنیک ایران، انجمن حفاری، انجمن مهندسان نفت ایران و انجمن  نفت ایران تفاهم‌نامه‌هایی را در محل کنفرانس رونمایی و تبادل کرد.

قاسم‌زاده اضافه کرد: همچنین پژوهشکده بهره‌وری صنعت نفت دانشگاه خواجه نصیر و دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی نیز با دو شرکت پتروایران و سمندیس که در حوزه‌های نفت و گاز کار می‌کنند، تفاهم‌نامه‌هایی را امضا و تبادل کردند که رونمایی شد. این تفاهم‌نامه‌ها نویدبخش ارتباط بهتر دانشگاه و صنعت در زمینه‌های نفتی به خصوص ژئومکانیک نفت است.

رییس پژوهشکده بهره‌وری صنعت نفت درباره دیگر دستاوردهای همایش گفت: در ادامه برگزاری کنفرانس، ورکشاپ آموزشی با موضوع «نقش پتروفیزیک در ژئومکانیک نفت» توسط دکتر قلاوند، مدیر نظارت بر تولید نفت و گاز شرکت ملی نفت ایران ارائه تدریس شد و همچنین ورکشاپ «استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری عمیق در ژئومکانیک» نیز توسط متخصصان شرکت پتروپارس تدریس شد.

در روز چهارم هم یک بازدید علمی از سازند و میدان نفتی البرز که البته نفت آن تمام شده ولی سابقه ۷۰ ساله دارد با کمک شرکت مدیریت اکتشاف نفت ایران انجام شد.

قاسم‌زاده با یادآوری اینکه انجمن ژئومکانیک نفت ایران یک مجله علمی – پژوهشی با ۷ سال سابقه انتشار دارد که مقالات مرتبط با صنعت نفت و گاز را در حوزه ژئومکانیک چاپ می‌کند، خاطرنشان کرد: بالغ‌بر ۱۵۵ مقاله به دبیرخانه کنفرانس ارسال شد که تعداد ۹۸ مقاله پذیرش و از این تعداد، ۵۲ مقاله در همایش ارائه سخنرانی داشتند و ۴۶ مقاله به صورت پوستر ارائه شد.

علاوه‌بر این ۶ مقاله برتر به انتخاب هیأت داوران نیز لوح تقدیر و جایزه ویژه کنفرانس را دریافت کردند و ۱۸ مقاله خوب نیز در صورت تکمیل در مجله ژئومکانیک نفت انجمن چاپ خواهد شد.

رییس شورای سیاستگذاری چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت درباره همکاری دانشجویان در برگزاری همایش گفت: بار اصلی برگزاری همایش روی دوش دانشجویان بود و حدود ۳۵ دانشجوی دختر و پسر در برگزاری آن همکاری کردند و ارائه‌دهندگان مقالات نیز از دانشجویان بودند. این همکاری و همراهی دانشجویان، انگیزه آنها برای ادامه تحصیل را افزایش داد و یکی از پرسش‌های آنها بعد از کنفرانس پرس‌وجو درباره نحوه ادامه تحصیل ایشان در دوره دکتری رشته ژئومکانیک بود.

وی با ابراز خرسندی از اینکه پس از پشت سرگذاشتن دوره کرونا که مانع برگزاری کنفرانس شده بود و امسال چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت برگزار شده، گفت: تعداد ۲۸۰ نفر در وبسایت کنفرانس ثبت‌نام کرده و بالغ‌بر ۲۵۰ نفر نیز در آن حضور پیدا کردند.

رییس انجمن ژئومکانیک نفت ایران با قدردانی از همه حامیان مالی و معنوی چهارمین همایش ژئومکانیک نفت، اذعان داشت: از شرکت‌های سمندیس، پتروایران، پتروشیمی خلیج فارس، حفاری مپنا، سی‌لند، آسماری، گرانتین و اویول سپاسگزارم که هم اسپانسر مالی بودند و هم اینکه متخصصان آنها در همایش حضور داشتند.

از سوی دیگر احسان طاهری، عضو هیأت علمی و مدیر گروه مکانیک سنگ دانشگاه تربیت مدرس که به‌عنوان سخنران کلیدی روز دوم همایش، سخنرانی خود را با موضوع «کاربرد مفهوم چندمقیاسی در مدلسازی پدیده‌های فیزیکی مخازن نفتی» ارائه کرد درباره دستاوردهای همایش گفت: یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد همایش دعوت از پژوهشگران، متخصصان و مدیران بخش دولتی و خصوصی بود.

طاهری افزود: همایش با تمرکز روی ژئومکانیک نفت از پژوهشگران و مدیران بخش دولتی و خصوصی به‌عنوان حلقه‌هایی که می‌توانند درراستای پیشرفت کشور گام بردارند دعوت به عمل آورده بود و حضور ایشان به پیوند عمیق‌تر دانشگاه و صنعت کمک می‌کند.

عضو کمیته علمی چهارمین همایش ژئومکانیک نفت، نوآوری و فن‌آوری بیانیه پایانی همایش را مؤثر ارزیابی کرد که بر تقویت جایگاه ژئومکانیک به‌ویژه در صنعت نفت و ضرورت تقویت ارتباط بین دانشگاه‌ها و صنعت نفت تأکید دارد.

بنابراین گزارش، چهارمین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت (نوآوری و فناوری) به مدت سه روز از ۱۱ تا ۱۳ بهمن‌ماه ۱۴۰۱ در محل دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی برگزار و میزبان علاقمندان، کارشناسان و متخصصان این حوزه بود.

همچنین تور ژئومکانیکی «بررسی سیستم نفتی ناحیه قم و بازدید از میدان نفتی البرز» در روز ۱۴ بهمن‌ماه برگزار ‌شد.

گفتنی است تا پیش از این، سومین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت (مدیریت هوشمند میادین) در روزهای ۲ و ۳ بهمن ۱۳۹۷، دومین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت (کاهش مخاطرات اکتشاف و تولید) در روزهای ۵ تا ۷ بهمن ۱۳۹۵ و نخستین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت (محور تولید صیانتی) در روزهای ۲۲ تا ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۴ از سوی انجمن ژئومکانیک نفت ایران برگزار شده است.