معاملات خیاری ( option) :
از آنجا که آینده نگری و پیش بینی مسایل در تعاملات گوناگون از جمله خرید و فروش انرژی و نفت از عوامل بسیار مهم و سرنوشت ساز می باشد، اصطلاحی در ادبیات نفتی تحت عنوان “بازار آینده” رایج شده و معاملات خیاری به بازار آینده (آتی) اختصاص یافته است. معاملات خیاری به خریدار اجازه و امکان می دهد که در انجام معامله یا عدم انجام معامله بر حسب درک شرایط و امکانات خود تصمیم گیری نماید. فی الواقع معاملات خیاری، روشی است جهت جلوگیری از ریسک های غبن آمیز و زدون خطر و زیان و ضرر از پهنه معاملات اقتصادی در عرصه نفت و گاز.
BACK (بیع متقابل)
این نوع معامله که تقریباً شبیه معاملات کالا به کالا یا “پایا پای” می باشد که از آن به عنوان “معاملات تهاتری” یاد می شود اما در ابعاد بسیار گسترده تر و کیفیت بسیار پیچیده تر، در این معامله پرداخت به صورتی غیر از روش نقدی صورت می گیرد که در سالهای اخیر بیع متقابل در بخش نفت و گاز و پتروشیمی جهت توسعه میادین و افزایش تولیدات آن مورد استفاده قرار گرفته است.
بیع متقابل به عنوان یکی از شیوه های تجارت متقابل از سوی کمیسیون اقتصادی سازمان ملل متحد برای اروپا (Economic commission for europe) بشرح زیر تعریف شده است:
در این شیوه موضوع معامله اولیه عبارتست از ماشین آلات، تجهیزات، حق اختراع و اکتشاف و دانش فنی یا کمک های فنی ـ که به عنوان تکنولوژی و انتقال آن نامیده می شود- و به منظور نصب و استقرار تسهیلات تولیدی برای خریدار مورد استفاده قرار خواهند گرفت ـ هم چنین طرفین موافقت می نمایند که فروشنده متعاقباً تولیدات به دست آمده از تسهیلات تولیدی مذکور را از خریدار اولیه ابتیاع نمایند (خریداری کنند).
قراردادهای بیع متقابل با انعطاف پذیری بیشتری نسبت به سایر قراردادها، می توانند زمینه های رضایت بیشتر طرفین قرارداد را فراهم آورند، با این حال به سبب برخی پیچیدگی ها، الزام هایی بر طرفین اعمال می کند. گفتنی است که تمایل به انعقاد چنین قراردادهایی به طور معمول در کشورهای میزبان دارای ذخایر نفت و گاز، بیش از شرکت های نفتی است. از سوی دیگر، قوانین داخلی کشور میزبان، امکانات مالی و شرایط سیاسی ملی منطقه ای و بین المللی، عوامل تعیین کننده ای برای انتخاب چارچوب قراردادها هستند. حال باید دید هر یک از عوامل یاد شده چگونه بر شیوه جذب سرمایه ها و انتخاب مهم ترین روش آن در بخش نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران تأثیر گذار بوده است.

طرح معاوضه (سو آپ) : SWAP
طرح سو آپ از اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی در بازار بورس رواج یافت. در واقع طرح معاوضه “تبادل ریسک قیمت” می باشد. یک طرف معامله خواهان آنست که قیمت خرید یا فروش در تاریخ مشخص در آینده در سطح معینی باشد. این قیمت ثابت با طرف دیگر معامله که ریسک تغییرات آینده را به عهده می گیرد توافق می گردد.
رایج ترین نوع معامله “سوآپ” که خیلی معمول و درک آن بسیار ساده است طرح معاوضه نفتی می باشد در این گونه خرید و فروش که بنا به شرایط جغرافیایی و رئوپلتیکی و مسایل پیچیده سیاسی ـ جغرافیایی ـ فرهنگی اقتصادی صورت می گیرد به این صورت است که کشوری تولید کننده تمایل دارد نفت خود را در نقطه ای به خریدار تحویل داده و معادل کیفی و کمی آن را در نقطه ای دیگر تحویل بگیرد (خودش مستقیماً تحویل می گیرد یا وکیل او یا طرف معامله او) و بابت این تغییر موقعیت جغرافیایی تحویل،‌کشور رابط حق ترانزیت یا دلالی دریافت میکند.
تحویل در مبداء( FOB: Free oN Board )
در این نوع معامله نفتکش در مبداء بارگیری محموله‌‌ (cargo) را از فروشنده (کشور صادر کننده نفت) تحویل گرفته و بهای آن قبلاً طی موافقت نامه های اقتصادی شرکت خریدار و فروشنده پرداخت گردیده، به محض خاتمه بارگیری و ترک مبداء فروشنده هیچگونه مسئولیتی در قبال بیمه و حمل و نقل و مسایل حاشیه ای به عهده ندارد و همچنانکه از نام آن پیداست به محض آزاد شدن (Free) از مرز بارگیری (Board) تمام مسایل مربوطه به عهده خریدار می باشد.
تحویل در مقصد با بیمه ( C.I.F : Cost , Insurance and freight )
در این معامله که مطابق توافقهای به عمل آمده بین خریدار و فروشنده نفت ، مسئولیت وهزینه بیمه نفتکش(insurance ) و محموله آن (cargo) و هزینه حمل و نقل (Freight) به عهده فروشنده می باشد در واقع مسئولیت فروشنده پس از پایان تخلیه نفت و قطع لوله های بارگیری درمقصد و ارایه اسناد خاتمه می یابد.
البته طبق موافقت نامه های فیمابین قیمت (cargo) و هزینه حمل و نقل و هزینه بیمه و عوارض گمرکی به فروشنده پرداخت شده است۰لازم به توضیح است درقراردادهای سیف تحویل کالا موقعی رسمیت می یابدکه اسناد بارگیری و اسناد مربوطه به خریدار تحویل شود و فقط تحویل اصل کالا اکتفا نمی کند.
سی اند اف (C.I.F : Cost , Insurance and freight )
در این معامله قیمت محموله نفت (cargo) و هزینه حمل و نقل (Freight) از قبل به فروشنده تحویل شده و فروشنده نفت مسئولیت تحویل نفت با اسناد و مسایل مربوط به حمل و نقل را تا مقصد به عهده می گیرد.
اما مسایل مربوط به بیمه (Insurance) به عهده خریدار است.
لازم به توضیح است هم در معامله سیف (CIF) و هم در معامله (C&F) اتاق بازرگانی بین المللی (Icc) میزان تعهدات فروشنده و خریدار را در قراردادهای مزبور تعیین و تبیین می نماید.
گمانه زنی هایی وجود داشت مبنی بر اینکه معاملات به جای دلار و یورو از درهم امارات استفاده شود
دکتر بیژن بید آباد، کارشناس ارشد پولی ـ مالی در این باره به خبرنگار ما می‌ گوید: صرف‌نظر از تمام مسائل سیاسی که آمریکا و اروپا برای ایران ایجاد کرده‌‌اند و بحث‌ تحریم ‌ها،‌ باید پذیرفت دلار و یورو یک ویژگی برتر نسبت به سایر ارزها دارند و آن فراگیری است. شما در دنیا کمتر ارزی را پیدا می ‌کنید که به اندازه دلار یا یورو قابلیت پذیرش در کشورهای مختلف داشته ‌باشد. وی افزود: لذا اگر به هر دلیل اصرار دارید ارز دیگری جایگزین دلار و یورو شود باید فراگیر باشد یعنی در کشورها و اقتصادهای مختلف پذیرفته شود. هم چنین این ارز باید به وفور در دسترس باشد و من فکر نمی ‌کنم دست‌ کم در حال حاضر چنین ارزی را پیدا کنید.
به نظرم می رسد که دولت به جای اینکه به دنبال تغییر ارز خارجی معاملات باشد باید با افزایش قدرت چانه زنی سیاسی در منطقه و تغییر طرف های معامله مانع از اثر گذاری سیاستهای دولت های غربی بر اقتصاد کشور شود.