true
بنا بر گزارش کنگره آمریکا در سال ۲۰۰۶، تولید نفت ناحیه خزر در سال ۱۹۹۵ حدود ۸۶۱ هزار بشکه در روز بوده است.
این میزان اخیرا با روند صعودی مواجه شده است و تنها سه کشور آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان در نیمه نخست سال ۲۰۱۱ بیش از ۲/۹ میلیون بشکه نفت تولید کرده‌اند. کل تولید دریای خزر حدود سه میلیون بشکه نفت در روز تخمین زده شده است.
اقتصاد ایران آنلاین: حدود یک سال قبل، وزیر نفت خبر از کشف ذخایر گاز ۵۰ تریلیون فوت مکعبی در آب‌های خزر داد. به‌رغم اینکه دهه‌ها از فعالیت نفتی کشورهای حاشیه خزر می‌گذرد، این نخستین کشف بزرگ ایران در خزر به شمار می‌رود. ایران و روسیه تا چند سال قبل وارد عرصه تولید نفت و گاز از این دریا نشده بودند. با آغاز رسمی تولید نفت روسیه در سال ۲۰۱۰، به نظر می‌رسد شمارش معکوس برای تولید نفت ایران از این دریا آغاز شده است.
ذخایر نفت خزر
به دلیل نامکشوف بودن برخی ذخایر و نیز پراکندگی منابع آماری، اطلاعات دقیقی از وضعیت ذخایر نفت و گاز خزر موجود نیست. آمارهای شرکت BP و اداره اطلاعات انرژی آمریکا در حدود شش سال قبل، هنوز اصلی‌ترین منابع بررسی وضعیت ذخایر دریای خزر به شمار می‌روند. بر این اساس، ذخایر نفت این ناحیه ۴۷/۵ میلیارد بشکه و ذخایر گاز ۲۵۷ تریلیون فوت مکعب اعلام شده است. جزییات بیشتر در جدول یک آمده است که البته این مقادیر، با اکتشافات جدید، نیاز به تصحیح دارند.
جدول یک- ذخایر دریای خزر به تفکیک کشور بر مبنای آمارهای سال ۲۰۰۶ اداره اطلاعات انرژی آمریکا و BP
کشور
ذخایر اثبات‌شده نفت (میلیارد بشکه)
ذخایر اثبات‌شده گاز (تریلیون فوت مکعب)
ذخایر ممکن اضافی نفت- گاز
آذربایجان
۷
۴۸
۳۲- ۳۵
ایران
۰/۱
در دسترس نیست
۱۵- ۱۱
قزاقستان
۳۹/۶
۱۰۶
۹۲- ۸۸
روسیه
۰/۳
در دسترس نیست
۷-نامعلوم
ترکمنستان
۰/۵
۱۰۲
۳۸- ۱۵۹
کل
۴۷/۵
۲۵۷
۱۸۴- ۲۹۳
در گزارش‌های مذکور گفته شده بود با توجه به وجود نواحی کشف نشده (به ویژه در ایران و روسیه)، امکان افزایش ذخایر نفت به میزان ۱۸۴ میلیارد بشکه و ذخایر گاز به میزان ۲۹۳ تریلیون فوت مکعب وجود دارد که به نظر می‌رسد این پیش‌بینی درست بوده باشد. کشف میدان سردار جنگل در ایران با ذخیره تخمینی ۵۰ تریلیون فوت مکعب و میادین دیگری در آذربایجان و روسیه، موجب افزایش ذخایر اثبات‌شده خزر شده است. قراردادهای اکتشاف متعددی نیز هم‌اکنون در ناحیه خزر در حال اجراست که موجب افزایش بیشتر این ذخایر خواهند شد.
مدیر‌عامل شرکت نفت خزر نیز پیش از این مساله تفاوت آمارهای موجود را تایید کرده و گفته بود آمارهای موجود ذخایر خزر را ۱۱۰ تا ۲۷۰ میلیارد بشکه نفت و کل سهم ذخیره گاز احتمالی ایران در خزر را ۱۱ تریلیون فوت مکعب در نظر گرفته‌اند. اما تخمین مطالعات نظری ایران چهار تا پنج برابر این رقم است. باید توجه داشت ایران ۴۶ ساختار در دریای خزر کشف کرده که هنوز بررسی اکتشافی دقیقی روی این ساختارها صورت نگرفته است.
استخراج و انتقال منابع
بنا بر گزارش کنگره آمریکا در سال ۲۰۰۶، تولید نفت ناحیه خزر در سال ۱۹۹۵ حدود ۸۶۱ هزار بشکه در روز بوده است. این میزان در سالیان اخیر با روند صعودی مواجه شده است؛ چنان که تخمین مرکز مطالعات جهانی انرژی (CGES) نشان می‌دهد تنها سه کشور آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان در نیمه نخست سال ۲۰۱۱ بیش از ۲/۹ میلیون بشکه نفت تولید کرده‌اند. با توجه به اندک بودن تولید روسیه و عدم تولید ایران، کل تولید نفت دریای خزر حدود سه میلیون بشکه نفت در روز تخمین زده شده است. البته این برآوردها اغلب با احتساب کل تولید کشورهای ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان (در خشکی و دریا) و تولید کشورهای ایران و روسیه در دریای خزر اعلام می‌شود.
چند میدان بزرگ، عمده تولید دریای خزر را بر عهده دارند. میدان آذری-چراغ-گونشلی در آذربایجان در نیمه نخست امسال، روزانه بیش از ۶۸۰ هزار بشکه نفت تولید کرده است. میدان تنگیز قزاقستان با تولید ۵۵۰ هزار بشکه در رتبه بعدی قرار دارد. میدان گازی شاه‌دنیز هم در همین مدت روزانه بیش از ۱۸/۴ میلیون متر مکعب گاز تولید کرده است. ناحیه چلکن قزاقستان با تولید بیش از ۷۰ هزار بشکه نفت در روز، بلوک ۱ ترکمنستان و میدان یوری کورچاگین روسیه دیگر میادین مهم این منطقه است. در این بین میادین بزرگی همچون کاراچاگاناک قزاقستان نیز هستند که در بخش خشکی قرار دارند و به‌رغم آنکه در برخی منابع جزو تولید ناحیه خزر به شمار می‌رود، در آب‌های خزر واقع نیستند.
خزر، مرکز خطوط انتقال نفت و گاز منطقه نیز هست. این مرکزیت به دلیل وجود کشورهای تولیدکننده نفت و گاز در کنار دریا، وجود منابع در دریای خزر و نیز همجواری منطقه با بازارهای مصرف است. آذربایجان که بیشترین حجم حضور شرکت‌های نفتی خارجی در خزر را به خود اختصاص داده است، مبداء بسیاری از این خطوط لوله است. خط لوله باکو-تفلیس-جیهان با طول بیش از ۱۷۰۰ کیلومتر و ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه نفت در روز، خط لوله باکو-نورسیسک با ظرفیت ۱۰۵ هزار بشکه، باکو-سوپسا با ظرفیت ۱۴۵ هزار بشکه و باکو-تفیس-ارزروم با ظرفیت ۸/۸ میلیون متر مکعب گاز مربوط به این کشور هستند. قزاقستان نیز علاوه بر خط لوله‌های کنسرسیوم خط لوله خزر (CPC) با ظرفیت ۷۰۰ هزار بشکه و آتیرو-سامارا با ظرفیت ۶۰۰ هزار بشکه، در سال‌های اخیر خط لوله بیش از دو هزار کیلومتری قزاقستان-چین را مورد بهره‌برداری قرار داده است. در این میان، ایران نیز خط لوله نکا-ری را در سال ۸۳ افتتاح کرد که ظرفیت آن هم‌اکنون بیش از ۳۷۰ هزار بشکه در روز است. طرح خط لوله نکا-جاسک نیز سال‌هاست مطرح شده است.
مشکلات حقوقی در تقسیم خزر
نخستین معاهدات مربوط به دریای خزر به چند قرن قبل بازمی‌گردد. اما عهدنامه‌های گلستان (۱۸۱۳ میلادی) و ترکمانچای (۱۸۲۸ میلادی) را می‌توان نخستین معاهدات معاصر در زمینه دریای خزر دانست که بر اساس آنها ایران از حضور نظامی در خزر منع شده بود. در بررسی‌های حقوقی اخیر و به ویژه پس از فروپاشی شوروی سابق، عمدتاً به معاهدات و قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ اشاره می‌شود که بر اساس آنها، دو کشور ایران و شوروی از حقوق نسبتاً برابر برخوردار بودند. البته طی ۷۰ سال از قرارداد ۱۹۲۱ تا فروپاشی شوروی، تعداد دیگری توافقنامه و معاهده بین ایران و شوروی به امضا رسیده است. با افزایش فعالیت‌های مرتبط با تولید و انتقال نفت و گاز و همزمان با آن فروپاشی شوروی سابق (که منجر به حضور چهار کشور روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان به جای شوروی سابق در حاشیه دریای خزر شد)، مشکلاتی در زمینه رژیم حقوقی این دریا به وجود آمد.
با توجه به بروز این مشکلات، سناریوهای متعددی برای تقسیم دریای خزر مطرح شده است. تقسیم کل دریا بین پنج کشور و اشتراک کل دریا، دو حالت مرزی برای تقسیم به شمار می‌روند. بر این اساس، برای تقسیم دریا می‌تواند چند حالت در نظر گرفت. از جمله اینکه بخشی از دریا، مشترک اعلام شود و دیگر بخش‌ها بر اساس روش‌های مختلف بین کشورها تقسیم شود، یا اینکه همان‌طور که گفته شد، کل دریا بین پنج کشور تقسیم شود. این تقسیم می‌تواند به صورت مساوی (هر کشور ۲۰ درصد)، بر اساس طول خط ساحلی و یا بر اساس روش‌های دیگر باشد.
حل نشدن مشکلات حقوقی خزر موجب ایجاد ریسک‌هایی در توسعه میادین این حوزه شده است. از آن جمله می‌توان به تنش‌های ایران و آذربایجان بر سر بلوک البرز اشاره کرد که حدود ۱۰ سال قبل به وجود آمد. ترکمنستان نیز بر سر حوزه‌های آذری، چراغ و گونشلی با آذربایجان اختلاف دارد. در این میان روسیه برای تقسیم حوزه شمالی دست به امضای توافقنامه‌هایی با آذربایجان و قزاقستان زده که با استقبال این کشورها مواجه شده است.
ماحصل این توافقات تعیین تکلیف سه میدان با قزاقستان و یک میدان با آذربایجان بوده که متعاقب آن یک توافقنامه سه‌جانبه برای تقسیم بخش شمالی خزر امضا شده است. با توجه به شروع تولید نفت و تداوم فعالیت‌های اکتشافی، در اغلب بخش‌های دریای خزر به تدریج تکلیف میادین در حال مشخص شدن است و تنها برخی میادین محل مناقشه از این قاعده مستثنی هستند.
منبع: تجارت فردا
true
false
false
false
