وزارت نفت علاقه‌ای به صادرات گاز ندارد!، کشور ما دومین ذخایر گاز دنیا را در اختیار دارد، با این وجود سهم چندانی در این زمینه در بازارهای جهانی ندارد، ضمن اینکه به نظر می‌رسد، تلاش رقبا در این خصوص به ویژه کشورهای همسایه، در کنار نبود تدابیر اصولی از سوی نهاد یا نهادهای متولی در این بخش، زنگ خطر حذف ایران از بازارهای جهانی صادرات گاز را به صدا در اورده است.

اکوپرشین، الهام صادقی: بعد از روسیه ایران دومین ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد، آنچه که می‌تواند بازاری پر درآمد را با توجه به نیاز بسیاری از کشورهای بزرگ جهان به این انرژی برای کشورمان فراهم آورد.

با این وجود اما به نظر می‌رسد؛ در این حوزه برنامه‌ریزی‌های اساسی مد نظر قرار نگرفته است. آنچه که شاید علتی بوده که موجب شده تا طبق آمارهای رسمی گمرک در سال گذشته هم حجم و هم درآمد صادرات گاز مایع کشور  با کاهش مواجه شود.

آن هم در شرایطی که سهم ایران از بازار جهانی تجارت این شاخه از انرژی بسیار ناچیز است و براین اساس هر گونه کاهشی می‌تواند حضور ما را در این بازار بزرگ کمرنگ و کمرنگ تر کند.

با این وجود در قالب اعداد و ارقام می‌توان گفت، در حالی که ایران دومین کشور دارای ذخایر مذکور بوده، ولی سهمش از بازار مذکور تنها ۲ درصد است.

آن هم در بازاری که بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی مایع در آن انتظار دارد، مصرف گاز تا ۲۰۴۰ هر ساله ۱٫۵ درصد افزایش یابد.

ضمن اینکه باید گفت آژانس بین‌المللی انرژی نیز اعلام کرده است اوج تقاضا برای گاز را در ۲۰۲۵ رقم خواهد خورد. بر این اساس به طور قطع کشورهای دارای ذخایر گاز تلاش خواهند کرد که سهم خود را از بازار مذکور افزایش دهند.

در این میان اما روسیه که عنوان نخستین کشور دارنده بزرگ ذخایر گاز طبیعی در جهان را به خود اختصاص داده و با برنامه‌ریزی‌هایی که داشته است، موفق شده تا  از موقعیتی که دارد ببیشترین بهره را ببرد.

به این ترتیب بسیاری از کشورهای توسعه یافته را به انرژی خود و ابسته کرده و بازار مصرف شان را به انحصار خود درآورده است.

تا به آنجا که آمار و ارقام مربوط نشان می‌دهد روسیه در سال ۲۰۱۷، ۴۰ درصد از گاز اروپا و ۷۵ درصد از گاز آلمان را تامین می‌کرده و براین اساس کشورهای توسعه یافته اروپایی را به خود وابسته کرده است.

بی علاقگی وزارت نفت به صادرات گاز

اما نگاه مسئولان کشور ما به این بازار بزرگ چگونه است؟ در این خصوص می‌توان به اظهارات خردادماه گذشته بیژن زنگنه، وزیر نفت اشاره کرد که گفته بود؛ ما علاقه ‌ای به صادرات گاز نداریم، اما اگر صادراتی صورت گیرد، درآمد آن به سازمان هدفمندی یارانه‌ها می‌رسد نه وزارت نفت.

رویکردی که شاید موجب شده تا اکنون، جواد سلیمان پور، کارشناس انرژی و مشاور رییس کمیسیون انرژی مجلس عنوان کند؛ ایران عملا در حال حذف از بازار جهانی گاز است.

کشورهای نوظهور تولیدکننده، رقبای جدید

از سوی دیگر اما برخی دیگر از کارشناسان نیز از احتمال کوچک شدن بازار صادرات ایران در این حوزه از انرژی با ورود کشورهای نوظهور تولیدکننده در حوزه گاز سخن گفته اند. به طور نمونه گفته می‌شود؛ از  سال ۱۴۰۵ عراق نه تنها دیگر وارد کننده گاز نخواهد بود، بلکه در این زمینه به بازار صادراتی نیز گام خواهد گذاشت.

پیش بینی که مرتضی بهروزی، کارشناس حوزه انرژی نیز به آن اشاره کرده است، اینکه کشور مذکور ابتدا به بازارهای منطقه‌ای و اطراف ورود خواهد کرد.

این در حالی بوده که مصوبات اولیه که عراق برای احداث واحدهای ال ‌ان ‌جی در بصره مدنظر قرار داده، این کشور را برای پیوستن به جرگه صادرکنندگان گاز جهان یاری خواهد کرد.

 آن هم بازاری که فقط و فقط کشورهای همسایه ایران در آن به ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیارد مترمکعب گاز نیاز دارند. بازاری که ایران می‌توانست سهم قابل توجهی از آن داشته باشد.

ضمن اینکه جمهوری آذربایجان نیز، در پنج ماه نخست سال جاری میلادی هفت میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی صادر کرده است و وزارت انرژی این همسایه شمال غربی کشورمان هم در گزارشی از افزایش ۳۲ درصدی صادرات گاز طبیعی در بازه زمانی نسبت به سال گذشته یاد شده خبر داده است. به این ترتیب صادرات گاز در منطقه به زودی شاهد ظهور رقبای جدید برای کشورمان خواهد بود، هشداری که باید آن را جدی گرفت.

صادرات تنها ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز در سال گذشته

البته پیش تر مقرر شده بود تا صادرات گاز تا پایان دولت دوازدهم به عددی معادل ۷۰ میلیارد مترمکعب برسد، با این وجود طبق اظهارات سلیمان پور، در سال گذشته صادرات کشور در این بخش تنها حدود ۱۶ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود.

این در حالی بوده که نباید فراموش کرد؛ صادرات این انرژی تنها یک مساله اقتصادی نیست، بلکه می‌توان آن را به نوعی گره خورده در مراودات سیاسی نیز دانست. آنچه که موجب شده تا در بسیاری از کشورهای بزرگ صادر کننده گاز مانند روسیه، حتی آمریکا، فردی که بر مسند ریاست جمهوری تکیه زده است، پیگیر قراردادهای گازی منعقد شده باشد.

موانع مهم برای افزایش سهم ایران از یک بازار پرمشتری

اما به واقع چرا کشورما نتوانسته در این بازار سودآور و اثر گذار در روابط بین‌المللی، همچنین پر مشتری جایگاه ویژه ای برای خود داشته باشد؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت دلایل مختلفی در این زمینه اثرگذار بوده است.

جدا از بحث تحریم‌ها که خود مانعی بزرگ و بازدارنده برای تعاملات تجاری ایران به شمار می‌رود، اما به نظر می‌رسد در گام‌های بعدی بی توجهی به توسعه و نگهداشت میادین گازی نیز در این زمینه نقش داشته است.

اقدامی مهم که وزیر نفت توپ بی توجهی به آن را به زمین کمبود اعتبارات و بودجه انداخته است، با این توضیح که برای نگهداشت تولید پارس جنوبی و دیگر میدان ‌های گازی به حدود ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است.

موضوعی البته که پیش از آن نیز محمد مشکین‌ فام، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس به آن اشاره کرده بود.

با این وجود البته وی از این موضوع خبر داده بود که برای تأمین نیاز گاز مصرفی در دو دهه آینده در دو محور تمرکز و نگهداشت ظرفیت تولید فعلی و توسعه دیگر میادین گازی مدنظر قرار گرفته و برای آنها برنامه‌ ریزی نیز شده است.

اظهار نظری که خود حکایت از این دارد که متولیان امر از ضرورت این اقدام آگاه هستند، با این وجود گام موثری در این زمینه به دلایل مختلف از جمله نبود منابع مالی بر نمی‌دارند.

آنچه که پیامدش می‌تواند اظهار نظر سلیمان پور باشد که پیش تر به آن اشاره شد، اینکه ایران در حال حذف شدن از بازار جهانی گاز است.

این در حالی بوده که امکان افزایش میزان صادرات در این حوزه انرژی به گفته کارشناسان تا پنج برابر میزان فعلی نیز وجود دارد، با این وجود ولی همچنان تنها از ۲۰ درصد ظرفیت موجود در این زمینه استفاده می‌شود.

ایده‌ای به نام شکل‌گیری متولی فرا وزارتخانه‌ای

براین اساس به نظر می‌رسد حداقل در سال های اخیر بیشتر مساله نفت و صادرات آن در اولویت وزارت نفت قرار داشته است، آنچه که با توجه به اظهارات زنگنه درباره مدنظر نبودن صادرات نفت به وضوح مشخص است.

بنابراین باید گفت؛ با توجه به اینکه این حوزه از صادرات می‌تواند درآمدهای ارزی برای کشور به همراه داشته باشد، ضمن اینکه روابط دیپلماسی و مراودات بین‌المللی را نیز تقویت کند، به نظر می‌رسد باید متولی فرا وزارتخانه‌ای در زمینه شکل بگیرد که به طور مستقیم آن را پیگیری کند.

البته وزارت نفت می‌تواند در این زمینه به عنوان متولی تولید و پیگیر کننده صادرات نقش ایفا کند.

در این میان اما برخی ها نیز از مصرف گاز در داخل کشور به عنوان یکی از دلایل سهم اندک ایران در بازار صادرات گاز یاد می‌کنند.

این در حالی است که در مواجهه با چنین اظهارنظرهایی باید گفت؛ ایران با ۳۴ تریلیون مترمکعب، همانطور که اشاره شد دومین دارند ذخایره گازی در جهان به شمار می‌رود.

از سوی دیگر ذخایر گازی روسیه رقمی در حدود ۳۸ تریلیون مترمکعب برآورد شده است.

با این وجود در بازارهای جهای ۹ تا ۱۰ برابر ایران سهم دارد. به عبارتی روسیه ۱۸ درصد از بازار جهانی را در اختیار دارد.

ضمن اینکه باید بیان کرد، این کشور سه برابر ما گاز تولید کرده و دو برابر ما نیز این انرژی را در داخل کشورش مصرف می‌کند.

با این وجود مانند ایران مشکلی در زمینه تامین گاز برای ساکنانش ندارد، آن هم در شرایطی که بارها شاهد بوده‌ایم، مسئولان کشورمان از فراهم نبودن گاز مورد نیاز برای مصرف مشترکان خانگی، همچنین نیروگاه‌ها سخن گفته‌اند، آنچه که به گفته آنها موجب شده تا از سوخت مازوت برای تامین انرژی مورد نیاز نیروگاه‌ها در فصل زمستان بهره گرفته شود.

تصمیمی که نتیجه اش خاکستری شدن آسمان کلانشهرها و افزایش میزان آلودگی هوا بوده است.

به رغم همه این ها با توجه به آنچه که عنوان شد باید گفت، چالش اصلی موجود برای ما، نه در اختیار نداشتن ذخایر گازی بلکه نبود دیپلماسی تجاری و مدیریت اقتصادی در این حوزه است.

موضوعی که اگر به سادگی از کنار آن بگذریم شاید به زودی شاهد پیش‌بینی شویم که برخی از کارشناسان از آن عنوان احتمال حذف ایران از بازار جهانی صادرات گاز یاد کرده‌اند.