ظهور فرآوری محصولات شیلاتی اقدامی نوین در شکوفایی صنعت غذایی، …و او خدایی است که دریا را برای شما مسخر گرداند تا از گوشت ماهیان حلال آن تغذیه کنید و از زیورهای آن مانند مروارید و مرجان و خز استخراج کرده و تن را بیارائید و کشتی‌ها درآن برانید تا به تجارت و سفر از فضل خدا روزی طلبید باشد که شکر خدارا بجای آورید(وَهُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِیًّا وَتَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْیَهً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْکَ مَوَاخِرَ فِیهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ؛ سوره نحل آیه۱۴).

اکوپرشین، علیرضا کیهان‌‌پور: بهره‌گیری شایسته از مواد غذایی از جمله غذاهای دریایی در تمام تعالیم دینی مورد توجه قرار گرفته است. تغذیه سالم که تاکید بسیاری بر مصرف آبزیان به خصوص ماهی دارد، یکی از ابعاد سبک زندگی سالم و یکی از تعیین کننده‌های اجتماعی مهم سلامت می‌باشد.

گوشت ماهی و آبزیان یکی از منابع پروتئینی با کیفیت بالا محسوب شده و به عنوان غذائی غنی از اسیدهای چرب ضروری امگا-۳، نقش مهمی در تامین امنیت غذائی مردم جهان بر عهده دارد.

در دهه‌های گذشته مردم بسیاری از استان‌های غیر ساحلی کشور، ماهی مصرفی خود را از صیادان و ماهیگیران تامین می‌کردند ولی همزمان با توسعه شیلات در این استان‌ها و افزایش آگاهی مردم از خواص درمانی ماهی، تقاضا نرخ صعودی به خود گرفت و تعداد مراکز عرضه آبزیان افزایش یافت. آبزی پروری یک بخش تولیدی مهم و در حال رشد به منظور تولید غذای با کیفیت پروتئینی بالاست.

تولیدات حاصل از آبزی پروری و صید در جهان غالبا برای مصارف انسانی بوده و با گذشت زمان، تنوع در اشکال عرضه از جمله زنده فروشی، فیله کامل و انواع بسته‌بندی، افزایش چشمگیری از خود نشان داد.

در ابتدا ماهیان پرورشی همچون قزل آلا و کپور ماهیان در بازارهای مصرف عرضه و سپس در چند سال اخیر ماهیان وارداتی همچون تیلاپیا، سالمون و هوکی هم به بازار‌های عرضه راه پیدا کرد.

میانگین مصرف سرانه ماهی در جهان در سال ۲۰۱۷، ۲۰/۵ کیلوگرم (FAO,2018) و در ایران در سال ۱۳۹۸، ۱۳/۳کیلوگرم(Iran Fisheries statistic annual, 2014-2019) گزارش شده است.

با توجه به فاصله نسبتا زیاد میانگین مصرف سرانه آبزیان در کشور و استان‌های غیر ساحلی با میانگین جهانی، امید است با افزایش آگاهی از خواص آبزیان، شاهد افزایش سهم نسبی سبد غذائی خانوارها از ماهی و میگو، جایگزینی آن با فست فودها و گوشت قرمز و در نهایت ارتقای مصرف سرانه آبزیان دراین استان‌ها باشیم.

یکی از زیر شاخه‌های رشته مهندسی شیلات – گرایش فرآوری محصولات شیلاتی است.

این گرایش بسیار کاربردی اگر بیشتر مورد حمایت مسئولین قرار گیرد سبب تولید ثروت در کشور (تولید فرآورده‌های نوین شیلاتی مانند سوسیس ماهی، برگر ماهی، ناگت ماهی و دیگر محصولات جنبی از آبزیان)، اشتغالزایی، ایجاد تنوع در محصولات غذایی، افزایش حجم صادرات محصولات شیلاتی به کشور‌های مختلف و بهبود اقتصاد کشور خواهد شد.

با توجه به افزایش حجم تولید کپور ماهیان در کشور و صادرات آن به کشورهای همسایه، و به صرفه بودن از لحاظ اقتصادی هیچ گونه دلایلی برای کمبود مواد اولیه برای تولید فرآورده محصولات شیلاتی در کشور وجود ندارد.

بنابراین با بکارگیری افراد متخصص و روی کار آمدن آنها و ایجاد واحد‌های فرآوری در کشور و یا افتتاح بخش فرآوری در هر بخش از اداره شیلات هر استان (ایجاد پست سازمانی در این راستا) و جذب نیروی انسانی سبب شکوفایی این صنعت و افزایش میانگین مصرف سرانه آبزیان در کشور، ترویج علوم شیلاتی – فرآوری محصولات شیلاتی، فرصت جدیدی در راستای افزایش تنوع محصولات شیلاتی، تغییر ذائقه مردم بویژه کودکان، نوجوانان و جوانان و عادت پذیری تدریجی ذائقه افراد به مصرف آبزیان، و توانمندی صادرات و رقابت با محصولات مشابه در بازار‌های جهانی از مهمترین مزیت تولید این فرآورده‌‌ها باشد.

یکی دیگر از مزیت این گرایش این است که در آینده نه چندان دور، به دلیل تغییرات شرایط آب و هوایی و کمبود مواد غذایی با افزایش جمعیت و شهر نشینی نیازهای پروتئینی افراد جامعه (تولید این محصولات) را نیز تامین نماید.

ضرورت فرآوری آبزیان

با توجه به افزایش جمعیت، تامین غذا از مهمترین ضروریات است.

همان گونه که جمعیت جهان به سرعت در حال افزایش است، منابع غذایی موجود باید به نحو بهتری مورد بهره برداری قرار گیرند.

امروزه مصرف‌کنندگان مواد غذایی به فرآورده‌های دریایی به عنوان یک ماده غذایی بسیار مهم، در تغذیه خود اهمیت می‌دهند.

گردش سرمایه ای بیش از میلیاردها دلار در جهان، نشان دهنده‌ی افزایش علاقه مندی مصرف‌کنندگان به استفاده از محصولات شیلاتی است.

محصولات شیلاتی نه تنها از لحاظ تغذیه ای، بلکه از نظر تجارت بین‌المللی در تعدادی از کشورهای جهان حایز اهمیت می‌باشد، برای مثال برخی از فرآورده‌های ماهی از جمله ماهی یخ زده و چیپس ماهی از اندونزی به سایر کشور‌ها صادر می‌گردد.

با وجود این که در طول چند سال گذشته تولید جهانی ماهی بالا بوده، هنوز کمبود پروتئین در کشورهای در حال توسعه، یک معضل حل نشدنی باقی مانده است.

آماده سازی ماهیان به دلیل سخت بودن در منزل و همچنین بوی خاص برخی ماهیان، کمتر در بازار مورد استقبال مردم به خصوص در استان‌های غیر ساحلی واقع شده‌اند.

برای افزایش مصرف این ماهیان، مهم‌ترین گزینه، تولید محصولاتی(فرآوری محصولات شیلاتی) است که ضمن داشتن طعم مناسب، به راحتی آماده شده و به مصرف برسند.

غذاهای آماده مصرف

با توجه به ماشینی شدن زندگی، بسیاری از مردم بویژه در شهرهای بزرگ به دلیل محدودیت در وقت (راحتی مصرف) و همچنین درآمد، استفاده از غذاهای آماده را ترجیح می‌دهند.

از جمله دلایل دیگری که، جای این فروآرده‌ها را در سبد غذایی خانواده‌ها باز کرده است می‌توان به، افزایش جمعیت کشورها و لزوم تامین پروتئین مورد نیاز و هم چنین ایجاد تنوع غذایی اشاره کرد. ماهی‌ها و سایر آبزیان، قابلیت عرضه به شکل غذاهای آماده را نیز دارند.

چندین فرآورده‌های شیلاتی مانند سوسیس ماهی، کلوچه ماهی، ویفر ماهی، نان ماهی، برگر ماهی، فیش فینگر، ماهی سرخ شده، ترشی ماهی از گوشت چرخ شده (مینس) ماهیان کم مصرف تولید می‌شود که تعدادی از آنها نیز در کشورهای در حال توسعه استفاده می‌شوند. سوپ آماده ماهی، سوپ آماده میگو و اسنک‌ها مثال‌هایی از محصولات آماده مصرف خشک شده می‌باشند.

میگوی خشک شده (چیپس میگو) نیز از جمله تولیدات آبزی است که در برخی از مناطق به طور گسترده ای برای مصرف داخلی و صادرات تولید می‌شوند و هم چنین در کشورهای آسیایی به دلیل راحتی حمل و نقل، ثبات کیفیت و بالا بودن مدت ماندگاری محبوبیت دارند.

در سال‌های اخیر با توجه به تبلیغات رسانه‌های گروهی مبنی بر خواص ماهی و سایر فرآورده‌های دریایی نظیر میگو در کشور افزایش یافته است.

مصرف ماهی سبب کاهش میزان کلسترول خون می‌شود و نقش مهمی در پیشگیری و معالجه بیماری قلبی دارد. ماهی به عنوان یکی از محصولاتی که دارای انواع پروتئین‌های مورد نیاز بدن انسان می‌باشد، باید در وعده‌های غذایی اقشار جامعه در کشور مورد مصرف قرار گیرد.

عوامل موثر بر مصرف گوشت ماهی در ایران

استفاده از فنون بازاریابی نوین در تمام مراحل ( صید، تولید، پرورش ) تا مصرف

آگاهی مصرف‌‌کنندگان از فواید غذایی گوشت ماهی

استقبال خانوارها از گوشت ماهی

آشنایی مصرف‌‌کنندگان با گونه‌های مختلف ماهی و خواص آنها

عرضه گونه‌های مختلف ماهی در بازار، متناسب با ذائقه و تقاضای بازار هدف

آشنایی مصرف‌‌کنندگان با گونه‌های مختلف ماهی و خواص آنها

اطمینان از سالم بودن گوشت ماهی

آشنایی مصرف‌‌کنندگان از سالم بودن گوشت ماهی

عادت دادن مصرف‌‌کنندگان به خوردن گوشت ماهی

عدم وجود استخوان‌های ریز در برخی از گونه‌های ماهی

ایجاد علاقه به خوردن گوشت ماهی در مصرف کنندگان

قیمت مناسب گوشت ماهی

وجود تبلیغات مناسب به روش مختلف برای مصرف گونه‌های مختلف ماهی و فواید آن

آشنایی مصرف‌‌کنندگان با طبخ هریک از گونه‌های مختلف ماهی

عدم وجود بوی نامطبوع در برخی از گونه‌های مختلف ماهی

عرضه بهداشتی گونه‌های مختلف ماهی در بازارها

عرضه بهداشتی گونه‌های مختلف ماهی در بازار

پرورش و تولید ماهی متناسب با ذائقه و تقاضای بازار هدف

ایده‌های آینده

مهم‌‌ترین مشکل در بحث بازار یک محصول بررسی میزان خرید آن توسط مصرف کننده است.

در کشوری مثل ایران که سرانه مصرف آبزیان پایین می‌باشد و ذائقه مردم بیشتر با گوشت‌های قرمز سازش یافته است.

مهم‌‌ترین راهکار برای حل این مشکل ارتقای فرهنگ مصرف آبزیان به شکل‌های مختلف و تولید فرآورده‌های متنوع از ماهیان ( نیاز به افراد متخصص در گرایش فرآوری محصولات شیلاتی) می‌باشد از طرفی استفاده از تکنولوژی‌های مدرن روز برای بسته‌بندی و جلب رضایت برای مشتری الزامی می‌باشد.

در پایان این مقاله، اینجانب بر خود وظیفه و واجب می‌دانم از ارشادات و راهنمایی‌های تخصصی برادر و دوست نخبه بسیار جوان و عزیزم جناب آقای دکتر عیسی بهرامی‌زاده دارای چندین مقالات علمی _ پژوهشی و همایشی و مولف فرهیخته کتاب‌های سودمند در راستای فرآوری محصولات شیلاتی و همچنین کارآفرین در بخش تولید فرآورده‌های نوین شیلاتی و توسعه‌دهنده غذاهای عملگرا و فراسودمند تشکر و قدردانی نموده واز خداوند منان موفقیت روزافزون وبذل توجه ویژه دولتمردان به این پدیده‌های بلامنازع علمی در عرصه شیلات ایران وجهان را مسئلت و آرزو می‌نماید.