ضرورت استفاده بهینه از منابع آب‌های خرد قابل بهره‌برداری در کشاورزی به منظور پرورش ماهی، ماهی تیلاپیا دومین ماهی پرورشی دنیا بعد از کپورماهیان است که سرعت رشد بالا، مقاومت در برابر بیماری‌ها، جیره غذایی ارزان‌تر و امکان پرورش در آب شور و شیرین از مزایای پرورش آن است که همین امر باعث شده به گفته کارشناسان به‌زودی رتبه نخست ماهیان پرورشی دنیا را کسب کند.

به گزارش پایگاه خبری اکوپرشین به نقل از روستانیوز: پرورش ماهی تیلاپیا در استخرهای سیمانی و خاکی، استخرهای پیش‌ساخته و سیستم مداربسته و حتی پرورش در قفس در حال انجام است و نوع آن به‌گونه‌ای است که می‌توان با بهینه‌سازی آب به‌صورت فوق متراکم ماهی تیلاپیا را پرورش داد و حداکثر استفاده را از آب مصرفی داشت.

در حال حاضر هم پرورش تیلاپیا در چهار استان کشور در حال انجام است و شرکت کشت و صنعت نگین سبز آب‌بر هم به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت بخش خصوصی در شهرستان بافق استان یزد در این حوزه فعالیت می‌کند.

بر اساس گفته‌های مهندس محمود قهاری، مدیرعامل شرکت کشت و صنعت نگین سبز آب‌بر، افزایش جمعیت و ضرورت دست‌یابی به ضریب امنیت غذایی بالاتر و پایدار، وجود اقلیم خشک و محدودیت منابع آبی در کشور؛ اهمیت استفاده بهینه از منابع آب‌های خرد قابل بهره‌برداری در کشاورزی به منظور پرورش ماهیان گرم‌آبی و… را نمایان می‌سازد و همین امر سبب شده تا این شرکت در استان یزد به سمت پرورش ماهی تیلاپیا برود. در ادامه مصاحبه با این فعال بخش آبزی‌پروری را با هم می‌خوانیم.

جناب قهاری، در مورد چگونگی ورود به حوزه پرورش تیلاپیا و امکانات شرکت کشت و صنعت نگین سبز آب‌بر توضیح دهید.

در تاریخ ۲۵/۱۰/۱۳۹۲ شرکت کشت و صنعت نگین سبز آب‌بر در شهرستان بافق اقدام به خرید زمین پروژه پرورش ماهی تیلاپیا کرد، اما اجرای این طرح در آن سال به دلیل مخالفت سازمان حفاظت محیط‌زیست متوقف شد. در سال ۱۳۹۸ اما سازمان مذکور موافقت خود را به منظور اجرای طرح‌های تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا در چهار استان یزد، سمنان، قم و خراسان جنوبی اعلام کرد؛ لذا در تاریخ ۱۷/۶/۹۸ به‌نام شرکت نگین سبز موافقت اصولی به ظرفیت تکثیر سه‌میلیون بچه ماهی و دو هزار تن پرورش ماهی تیلاپیا در سال صادر شد.

با نهایی‌شدن طرح تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا و شروع عملیات اجرایی، سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد در تاریخ ۷/۱۱/۹۹ پروانه تأسیس را صادر کرد.

شرکت نگین سبز با استفاده از خدمات مشاور طرح و همکاران شرکت «صبا میهن» نسبت به تهیه طرح اولیه اقدام کرد و در نظر گرفت که نسبت به تولید و تکثیر سه میلیون بچه ماهی در سال و در فاز نخست با به‌کارگیری روش جدید پرورش در یکی از استخرهای خاکی ۱۰گانه موجود نسبت به اجرای طرح پرورش با روش سیستم بیوفلاک (سیستم بدون تعویض آب) با اشتغال‌زایی ۱۰نفر و اعتبار اولیه ۵/۵میلیارد تومان بدون در نظر گرفتن هزینه ساخت سوله اداری و محوطه سازی اقدام کند.

مجتمع تیلاپیای نگین سبز در بافق دارای ۱۰هکتار زمین، ۱۰استخر خاکی ۸۰ در ۵۰ متر و یک حلقه چاه آب با عمق ۴۰متر و پمپ شناور ۵/۲۴کیلووات با آبدهی ۳۰لیتر در ثانیه و انشعاب برق ۲۲۵کیلوولت آمپر (KVA) با کاربری کشاورزی است و علاوه بر ساخت دو گلخانه  تکثیر در سطح یک‌‌هزار مترمربع با ۵۲استخر با قطر حدود چهار متری  و هشت سالن پرورش در سطح چهار هزار مترمربع با ۱۵۵استخر پرورش با قطر حدود چهار متر و ساخت انبار خوراک و کالا و مخازن ذخیره آب و سوخت و آب شیرین‌کن و تابلوهای برق و تأمین روشنایی و تهویه هوا و تهیه و نصب موتور برق اضطراری و سیستم هوادهی مرکزی و غیر متمرکز و اجرای شبکه هوادهی و آب‌رسانی و دفع فاضلاب در کلیه سالن‌ها و استخرها و ساختمان فیله‌گیری و آزمایشگاه و ساختمان اداری و مسکونی(مجموعا در سطح یک‌هزار مترمربع) با اتمام عملیات اجرایی و انجام بازدیدهای مکرر ناظران سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و دامپزشکی و شیلات استان سرانجام در تاریخ ۲۰/۱۲/۱۳۹۹با حضور جناب آقای مهندس حاجی حسینی، مدیرعامل محترم صندوق و مدیرعامل  و اعضای هیئت مدیره محترم شرکت نگین سبز، معاون محترم استاندار یزد، رئیس محترم سازمان جهاد کشاورزی استان، مدیر محترم شیلات، فرماندار محترم شهرستان بافق و جمع زیادی از مدیران استانی و ستادی طرح  افتتاح شد. در تاریخ ۱۰/۰۱/۱۴۰۰ هم پروانه بهره‌برداری با ظرفیت تولید و تکثیر سه میلیون بچه ماهی و در فاز نخست پرورش ۱۰۰تن در سال صادر شد و بلافاصله با تأمین تعدادی ماهی مولد از منطقه و نیز خرید ۱۰هزار بچه ماهی مولد از معتبرترین مجموعه بین‌المللی کار تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا آغاز شد.

در آستانه اتمام نهایی عملیات ساختمانی در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰ رقم هزینه‌کرد به ۲/۹میلیارد تومان رسید که بخشی از این افزایش هزینه‌های طرح  ناشی از افزایش قیمت‌ها و برخی هم ناشی از احداث‌ها و عملیات ساختمانی جدید بود که در حین اجرای کار به‌منظور رفع نواقص و یا تکمیل طرح انجام شد.

در مورد بهره‌برداری دو یا چند منظوره از منابع آبی برای آبزی‌پروری توضیح دهید.

کمبود منابع آبی در کشور ما و نیاز به مواد پروتئینی سالم باعث شده است تا بهره‌برداری دو یا چند منظوره از منابع آب همواره مورد توجه قرار گیرد که پرورش ماهی یکی از آن‌هاست.

ماهیان پرورشی از لحاظ دامنه تحمل دمایی به دو گروه سردآبی و گرمابی تقسیم می شوند.

ماهیان سردآبی در دمای بین ۱۸ تا ۱۲درجه سانتی‌گراد و ماهیان گرم‌آبی در دمای بین ۲۰ تا ۲۷درجه سانتی‌گراد بهترین رشد را دارند.

آبزی‌پروری یکی از فعالیت‌های اقتصادی برای تولید پروتئین است و فعالیت در این بخش تحت تأثیر فاکتورهای مختلف از جمله تغییرات زیست‌محیطی، فاکتورهای فنی و اقتصادی مانند آب و هوا، زیرساخت‌ها، کیفیت آب، کیفیت تخم و لارو، رشد ماهی، هزینه خوراک، کیفیت خوراک، نسبت تبدیل خوراک به گوشت(FCR)، بیماری، هزینه نیروی کار، قیمت ماهی و مقررات جاری در اقتصادی‌بودن پرورش ماهی است.

تولید آبزیان در آب‌های شور و لب‌شور و با کم‌ترین میزان استفاده از آب از جمله پیشنهادهایی است که برای تأمین امنیت غذایی در کشور به‌عنوان بهترین  روش بهره‌گیری از منابع و امکانات ارائه شده است و دانشمندان در دهه اخیر به این مهم دست یافتند که پرورش آبزیان سریع‌ترین سیستم تولید غذا محسوب می‌شود.

از سوی دیگر توسعه پرورش آبزیان در مقابل تولید سایر منابع پروتئینی چون دام و طیور می‌تواند در مصرف آب در کشورها به‌طور معنی‌داری صرفه‌جویی کند.

تبدیل مواد غذایی به پروتئین در آبزیان نسبت به سایر حوزه‌های دامی و ماکیان هم بیش‌تر بوده و میزان بهره‌وری آن قابل توجه است.

لذا افزایش جمعیت و ضرورت دست‌یابی به ضریب امنیت غذایی بالاتر و پایدار، همچنین نظر به اقلیم خشک و محدودیت منابع آبی در کشور، اهمیت استفاده بهینه از منابع آب‌های خرد قابل بهره‌برداری در کشاورزی به منظور پرورش ماهیان گرم‌آبی را نمایان می‌سازد.

ماهی تیلاپیا چه خصوصیاتی دارد که به سمت پرورش آن رفتید؟

یکی از آبزیانی که می‌تواند به‌راحتی در آب‌های شور و لب‌شور پرورش داده شود و نیاز کمی به آب و منابع آبی شیرین دارد، ماهی تیلاپیاست. این ماهی به دلیل رشد بالا، داشتن طعم و مزه خوب، بی‌استخوان بودن، فیله‌پذیری آسان، ارزانی، مقاوم‌بودن در برابر شرایط مختلف آب و هوایی، عدم استفاده از آب‌های شیرین در تولید، اقتصادی‌بودن پرورش، تراکم‌پذیری در سیستم‌های پرورشی، هزینه تولید پایین‌تر نسبت به سایر گونه‌های پرورشی آبزیان، نیاز به تعویض آب کم در طول دوره پرورش و دوره رشد کوتاه‌تر نسبت به سایر گونه‌های آبزیان از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

ماهی تیلاپیا از خانواده سیچلیده بوده و بالغ بر یک‌هزار و ۶۰۰گونه مختلف با رفتارهای گوناگون دارد، اما گونه خاص پرورشی آن یعنی گونه نیل در دهه‌های اخیر در حوزه تولید مواد غذایی و شیلات به‌عنوان یک محصول مهم و استراتژیک مطرح شده است، به‌طوری‌که از سال ۱۹۸۴ به آن لقب «مرغ آبزی‌پروری» دادند و بعد از کپور ماهیان دومین ماهی پرورشی در جهان محسوب می‌شود؛ گرچه اخیراً گزارشی منتشر شده که حاکی از اختصاص رتبه اول ماهی پرورشی دنیا به ماهی تیلاپیا است.

به همین دلیل تجارت این ماهی سالانه بیش از شش میلیارد در جهان گردش مالی دارد.

بر اساس آخرین آمار سازمان خواربار جهانی(فائو) ایران در سال ۲۰۱۶ بالغ بر ۱۶هزار و ۴۰۰تن فیله منجمد وارد کرده است که این میزان واردات در مقایسه با سال قبل از آن ۵۳درصد رشد داشته. به همین دلیل تولید این ماهی در کشور می‌تواند بخشی از غذای مورد نیاز را تأمین کند.

همچنین ظرفیت‌هایی چون حداقل پساب، تأثیر در جلوگیری از تخریب محیط‌زیست، گونه‌ای مهم بودن جهت استفاده در مناطق روستایی، تطبیق با سیستم‌های دیگر تولید محصولات کشاورزی، استفاده از تکنولوژی‌های کم‌هزینه برای تولید، استفاده از منابع محلی در تولید، سرمایه‌گذاری محدود، خطرپذیری کاری پایین، نیاز کاری محدود، سودآورترین آبزی بودن، مقاومت، رشد سریع، ارزش غذایی مطلوب، کم‌ترین نیاز به استفاده از پروتئین حیوانی در پرورش و در پی آن کاهش هزینه خوراک مصرفی، گزینه اول تولید متراکم نوین آبزی‌پروری و استقبال بازار موجب چنین اقبال جهان به این ماهی شده است.

تولید شما چقدر است؟

شرکت کشت و صنعت نگین سبز آب‌بر در راستای برنامه جهش تولید در کشور در فاز نخست با هدف تولید ۱۰۰تن تیلاپیا و سه میلیون بچه‌ماهی با رعایت آخرین دستاوردهای علمی در جهان و رعایت اصول سبز زیست‌محیطی در ۱۰هکتار اراضی مجموعه خود در بافق یزد مبادرت به اجرای طرح کرد.

در فاز نخست این طرح با یک کار منحصر به‌فرد در کشور و اعمال سیستم بیوفلوک در تولید متراکم ماهی (‌۳۷برابر تولید در استخر خاکی) گام مهمی نه تنها در کشور برداشت، بلکه پروژه‌ای با ابعاد شاخص بین‌المللی را با تکیه بر دانش ایرانی آغاز کرد و در حال حاضر به‌عنوان تنها شرکت بخش خصوصی که در یکی از استان‌های مجاز کشور مجوز تکثیر بچه ماهی دارد، مطرح است.

در مورد رفتار تغذیه‌ای و احتیاجات غذایی تیلاپیا توضیح دهید.

رژیم غذایی تیلاپیا محدوده وسیعی از انواع مختلف ارگانیسم‌های طبیعی نظیر زی‌شناوران، برخی از ماکروفیت‌های آبزی، بی‌مهرگان آبزی شناور و کف‌زی، لارو ماهیان و دتریت‌ها را شامل می‌شود و به‌طور کلی می‌توان گفت که تیلاپیاها از نظر رژیم غذایی گیاه‌خوار هستند. تیلاپیا به‌راحتی با غذای کنسانتره سازگار می‌شود و در پرورش این ماهی می‌توان از جیره غذایی بالانس‌شده به سهولت استفاده کرد.

نیازمندی‌های محیطی در پرورش ماهی تیلاپیا چیست؟

تحقیقات نشان می‌دهد که ماهی تیلاپیا نسبت به سایر گونه‌های گرم‌آبی پرورشی از قابلیت تحمل بیش‌تری برخوردار بوده و دامنه وسیعی از فاکتورهای محیطی را تحمل می‌کند که این خود از امتیازات پرورش این گونه محسوب می‌شود؛ به‌عنوان مثال تیلاپیای نیل در شوری بالای ۱۵گرم بر لیتر(PPT) و تیلاپیای موزامبیک در آب‌های با شوری نزدیک به آب دریا و حتی بالاتر به خوبی رشد می‌کنند.

همچنین تحقیقات نشان داده است که تیلاپیا قادر به تحمل دماهای پایین نیست؛ بنابراین فاکتور دما یک عامل محدودکننده مهم برای پرورش تجاری آن محسوب می‌شود، به‌طوری‌که دمای ۱۰درجه سانتی‌گراد منجر به تلفات ماهی تیلاپیا خواهد شد، هرچند دمای زیر ۱۷درجه سانتی‌گراد توقف تغذیه در تیلاپیا را در پی خواهد داشت.

لازم به ذکر است که دمای مطلوب پرورش این ماهی ۲۶ تا ۲۸درجه سانتی‌گراد است. از فاکتورهای مهم دیگر محیطی، محتوای اکسیژن محلول در آب است، به‌طوری که تیلاپیا غلظت اکسیژن تا ۳/۰میلی‌گرم در لیتر را نیز تحمل می‌کند. نیتریت به‌عنوان عامل ایجاد بیماری مِت هموگلوبین (خون قهوه‌ای) در آبزی‌پروری مطرح است، زیرا قابلیت حمل اکسیژن توسط هموگلوبین را کاهش می‌دهد.

همچنین مطالعات نشان می‌دهد که ماهی تیلاپیا از قدرت تحمل بیش‌تری در برابر غلظت‌های بالای نیتریت، نسبت به بسیاری از ماهیان پرورشی برخوردار است.

برخی می‌گویند مصرف تیلاپیا برای بدن ضرر دارد؛ واقعاً این‌گونه است؟

چنین چیزی نیست و این ماهی در بیش از ۱۴۰کشور از جمله در تعدادی از کشورهای همسایه تولید و مصرف می‌شود.

تیلاپیا از جمله بهترین گزینه‌ها برای کودکان و زنان باردار و شیرده است.

طبق نظر سازمان غذا و دارو (FDA) تیلاپیا بسیار مورد توجه مردم است و به دلیل نحوه فرآوری به‌ویژه در ایران، سازمان دامپزشکی و وزارت بهداشت و درمان بر تولید آن تأکید دارند.

ما باید صید و صیادی را به سمت آبزی‌پروری هدایت کنیم تا تنوع زیستی برای نسل‌های آینده باقی بماند و تیلاپیا و توسعه آن می‌تواند بهترین گزینه باشد.

در همین راستا شرکت نگین سبز به تولید خرد و خانگی هم توجه دارد و دست متقاضیان کوچک را در این مسیر با کمال میل می‌فشارد (طرح یک‌هزار بچه ماهی برای تولیدکنندگان خانگی.

اخیراً اما ۱۵۰نفر به ریاست محترم جمهور نامه‌ای دادند که متأسفم برخی شرایط مملکت را درک نمی‌کنند و چنین نامه ضدعلمی و ضدتولید در خصوص ممانعت از توسعه پرورش تیلاپیا را به ایشان دادند.

چطور مدرسان شیلات از کاری که در جهان مورد تأیید و تأکید سازمان‌های جهانی است، جلوگیری و اصول شیلات را انکار می‌کنند؟

وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان متولی تولید در کشور تمام زوایای پرورش تیلاپیا را مورد توجه علمی قرارداده و تأکید دارد در منطقه‌ای که هیچ ساختار کشاورزی وجود ندارد، آب با شوری بالا و غیرقابل استفاده کشاورزی، شرب و صنعت هست و رها شده و در انتها به شوره‌زار می‌رسد، این شرکت تولید، اشتغال و محرومیت‌زدایی را انتخاب کرده است.

آیا می‌توان با علم مبارزه کرد؟

در اغلب مناطق ایران هم‌اکنون بدون داشتن مجوز قانونی و بدون برخورداری از  هرگونه کمک و حمایت دولت تولید و پرورش تیلاپیا در جریان است.

این درخواست عمومی جامعه است و شرکت نگین سبز این درخواست و نیاز را در یک مدل قابل دفاع جهانی، استاندارد و قانونی در منطقه بافق یزد ارائه داده است.

عده‌ای هم می‌گویند تیلاپیا غیربومی است.

مگر قزل‌آلا و کپور بومی هستند؟ مگر میگو که در کل جنوب و شمال کشور بخش مهمی از اقتصاد ما را به خود اختصاص داده، بومی است؟

این مطلب در مورد طیور و احشام و حتی رستنی‌های باغی و مزرعه‌ای هم ساری و جاری است. متأسفانه برخی مفهوم بومی و غیربومی را نمی‌دانند. مثلاً ماهی خاویاری در مازندران بومی است، اما در تهران بومی نیست؟